Ay'ın evreleri
Ay, çapı 3,476 km olan soğuk, kayalık bir cisimdir. Kendisi ışık üretmez ve onu yüzeyinden yansıyan Güneş ışığı sayesinde parlak görürüz. Ay yaklaşık olarak 29,5 günde bir Dünya etrafında döner. Aslında bu hareket, her zaman vurguladığımız gibi, ortak kütle merkezi etrafında yapılan bir harekettir. Yani Dünya da bu sürede kütlesine bağlı daha küçük bir çember çizer. Ay Dünya etrafında dönerken, onun Güneş'e göre değişen konumu farklı farklı yüzey aydınlatması görmemizi sağlar. Böylece Ay aşağıda tanımlı evreleri göstermiş olur:
Yeni Ay > Yeni Hilâl > İlk Dördün> İlk Dördün Sonrası > Dolun Ay >
Son Dördün Öncesi > Son Dördün > Eski Hilâl > (yeniden) Yeni Ay
Yeni Ay olarak bilinen aşama aslında görülemez çünkü bu evrede Ay'ın aydınlatılmış tarafı Dünya'nın aksi tarafındadır. Dünya'dan görülen kısım tümüyle ışığı yansıtmayan kısımdır. Zaman içinde yukarıda sıralanan Ay evrelerini görürüz. Takvimde kullandığımız ay kelimesi de Ay'dan dolayıdır. Ay'ın 29,5 günlük döneminden gelir.
Birçok eski uygarlık için, Ay'ın aylık döngüsü, zamanın geçişini ölçmek için önemli bir araçtı. Aslında birçok takvim Ay'ın evreleriyle çakıştırılmıştır. İbrani, Müslüman ve Çin takvimleri ay takvimleridir. Yeni Ay evresi, Ay'ın aylık döngüsünün başlangıcı olduğu gibi, her takvim ayının başlangıcı olarak benzersizdir. Ay Yeni olduğunda, yükselir ve Güneş'le birlikte doğar; çünkü gökyüzünde Güneş'e çok yakında bulunur. Yeni Ay evresinde Ay'ı göremememize karşın, tutulmalar açısından Yeni Ay çok özel bir öneme sahiptir.
Ayın iki gölgesi
Güneş tutulması yalnızca Ay, Dünya ve Güneş arasından geçtiğinde, Yeni Ay'da ortaya çıkabilir. Ayın gölgesi Dünya'nın yüzeyine düşerse, Güneş'in diskinin bir kısmının Ay tarafından örtülmüş olduğunu yani Güneş'in tutulduğunu görürüz. Yeni Ay 29,5 günde bir oluştuğundan, ayda bir kere Güneş tutulması olması gerektiği düşünülebilir. Ne yazık ki bu gerçekleşmez, çünkü Ay'ın yörüngesi Dünya'nın yörüngesine göre 5 derece kadar eğiktir. Sonuç olarak, Ay'ın gölgesi genellikle Yeni Ay'da yörüngesinin üstünden veya altından geçerken Dünya üzerine düşer. Yılda en az iki kere, geometrik olarak doğru sıra sağlanır ve böylece Ay'ın gölgesinin bir kısmı Dünya'nın yüzeyine düşer ve bu bölgede Güneş'in tutulduğu görülür.
Ay'ın gölgesi iki kısma ayrılır:
1. Yarı gölge (Penumbra) Ay'ın soluk dış gölgesidir. Parçalı Güneş tutulmaları, yarı gölge içinde görülür.
2. Tam gölge (Umbra) Ay'ın karanlık iç gölgesidir. Tam Güneş tutulmaları tam gölgede görülebilir.
Ay'ın yarı gölgesi Dünya'ya düştüğünde, o bölgede Güneş'in parçalı tutulması görülür. Parçalı tutulmaları çıplak gözle izlemek tehlikelidir, çünkü Güneş'in gölgesiz kısmı halen çok parlaktır. Bunun için özel süzgeçler veya ev yapımı iğne deliği projektörü kullanmak gerekir.
Güneş tutulması ile Ay tutulması arasındaki fark nedir? Ay tutulması Güneş'in değil Ay'ın tutulmasıdır. Bu durum Ay'ın Dünya'nın gölgesinden geçmesiyle olur ve yalnızca Ay Dolunay evresindeyken mümkündür.
Tam güneş tutulmaları ve tam tutulma hattı
Ay'ın tam gölgesi Dünya'nın yüzeyi boyunca taranırsa, o zaman tam Güneş tutulması görülür. Bu gölge izine Tam Tutulma Hattı denir. Genellikle yaklaşık 16.000 km uzunluğunda, ancak yalnızca 160 km genişliğindedir. Dünya'nın tüm yüzey alanının% 1'inden azını kaplar. Güneş'in Ay tarafından tümüyle gölgede kalmış olduğunu görmek için, bu dar yolun tam ortasında bir yerde bulunmak gerekir.
Tam tutulma hattı, Dünyanın herhangi bir yerinden geçebilir. Hatta kimi zaman Kuzey ve Güney kutuplarında da bu olur. Her yıl veya iki yılda bir tam tutulma meydana gelir. Her tam tutulma yalnızca çok dar bir parkurdan görülebildiği için, tek bir yerden iki tam tutulmayı görmek için ortalama 375 yıl beklemek zorunda kalacaksınız. Tabii ki, belirli bir yerden iki tutulmanın görülmesi arasındaki süre daha kısa veya daha uzun olabilir. Örneğin, 1999 yılında ülkemizde görülen tutulmadan sonra 2006'da görülen tutulmanın her ikisi de Sıvas'tan gözlendi.
Kusursuz tam tutulma
Güneş tutulmasının toplam süresi çok kısadır. Nadiren birkaç dakikadan fazla sürer. Yine de, doğada en göz kamaştırıcı olaylardan biri olarak düşünülüyor. Güneş'in parlak yüzü Ay'ın siyah diskiyle örtüldüğünde, gökyüzü ürkütücü bir alacakaranlık oluyor. Çok güzel bir halo bu aşamada Ay'ı çevreler. Bu görülen halo, Güneş'in iki milyon derecelik sıcaklığa ısıtılmış plazmadan oluşan muhteşem tacıdır (korona). Taç, yalnızca toplam bir kaç dakika boyunca görülebilir. Böyle bir olaya şahit olmak, kelimelerle veya fotoğraflarla yeterince aktarılamayan, tekil olarak unutulmaz bir deneyimdir.
Halkalı güneş tutulmaları
Ne yazık ki, Güneş'in her tutulması tam tutulma değildir. Bazen Ay Güneş'in tüm diskini kaplayamayacak kadar küçük olur. Bunun nedeni, Ay'ın yörüngesinin kusursuz bir çember olmaması, elips olmasıdır. Ay yörüngesinde dolandıkça, uzaklığı 353.600 ile 403.200 km arasında değişir. Ay'ın uzaklığındaki bu%13'lük değişim, Ay'ın gökyüzündeki görünür büyüklüğünün aynı miktarda değişmesini sağlar. Ay, yörüngesinin yakın tarafında olduğunda Güneş'ten daha büyük görünür. O zaman bir tutulma olursa, bu tam bir tutulma olacaktır. Eğer Ay, yörüngesinin uzak tarafındayken bir tutulma olursa, Ay Güneş'ten daha küçük görünür ve onu tümüyle örtemez. Bu durumda Halkalı Tutulma oluşur.
Yazımızın sınırlı olması nedeniyle bu konuda verdiğimiz bilgileri burada sonlandırıyoruz. İnternette 21 Ağustos 2017'de gerçekleşen tam Güneş tutulması ile ilgili çok sayıda fotoğraf bulunabilir.
Kaynak: http://www.mreclipse.com/
