Aman, sakın ha beni kitap dünyasında az okuyanlar ya da kitap okumayanlar sınıfında değerlendirmeyin. Öyle ya seçtiğim yazı başlığı; pek kitap okuyanlardan değil de işte öyle elime bir kitap geçmiş de onu da okumuşum gibi algılanamaz mı?

Ama; okuduğum kitap gerçekten üzerinde düşünülecek ve gerçekten üstüne bir şeyler yazılacak kadar önemli bir kitap; ne bileyim belki de ben öyle değerlendiriyorum.
Neden mi söz ediyorum? Ta 1944'lerde o günün zor koşulları altında İstanbul'da basılıp yayımlanan bir kitap bu, benim sözünü ettiğim. Doğrusu bu ya ben yazarının ve kitabın adını başka bir kitabın dipnotunda  görüp ilgilendim. Yazar Wendell Willkie, kitabın adı ise "Tek Bir Dünya".

Kitabın basım tarihi 1944 olunca bilgisayarım aracılığıyla araştırmaya başladım. Yeni baskısı yoktu, üstelik kitap ancak "Nadir Kitap" sitelerinde bulunabiliyordu. Üstelik fiyatı da biraz tuzluydu. Ama benim merakım azmıştı bir kere.


Önce yazarı hakkında yerli ve yabancı kaynaklardan bilgi edinmeye çalıştım. Avukat olan Wendell Willkie; Amerikan siyaset sahnesinin renkli isimlerindendi. 1940 yılında Bşk. Roosevelt'in karşısında Cumhuriyetçi Parti'den Cumhurbaşkanı adayı  olarak seçime girmiş, kaybetmişti. Ancak; siyasetle ilgisini kesmemişti.
1942 yılında Bşk. Roosevelt'in özel  temsilcisi olarak o günlerin belki de tüm ülkelerini kapsayan bir dünya turu yapmıştı. Hem de ne tur! Gerçekten o günlerin dünyasında ilginç ilişkiler ve ilginç bir rota. Dönüşte bu gezi hakkında normal prosedür raporunu verdikten sonra o günlerin Amerika'sında gelsin radyo konuşmaları ardından da zengin yazılı medyanın bitmek bilmeyen söyleşi istekleri. Dahası da var gezinin intibalarını ve elbette genel düşüncelerini de kapsayan bir kitap; "One World". Söz konusu kitap; 1943 yılında basılıp piyasaya çıktığında New York Times gazetesinde haftalarca en çok satanlar bölümünde birinci sıraya yerleşmiş.

Benim böylesi kitaplara karşı özel bir tutkum var. Başladım aramaya, hatta Milli Kütüphane'ye bile gittim. Kitap; var gözüküyor ama rafta bulamadılar bir türlü. Allahtan İzmir'de "Fersuden" diye bir sahaf var. Bir araştırdım, gözlerime inanamıyorum, koştura koştura hemen gittim oraya ve kitabı edindim. Amerika'daki baskısı için bilgileri verdim, ülkemizdeki baskısı için de açıklamada bulunayım. 1944 yılında Tevfik Sadullah'ın tercümesiyle "Tek Bir Dünya"  adıyla "Tasvir Neşriyatı" tarafından yayımlanmış.
Dikkatinizi çekerim; sene 1944 piyasalarda kâğıt mı var? Matbaalarda elde ne bulunuyorsa kitaplar onlara basılıyor. Bizimki de öyle iç sayfalar inanılmayacak kadar kalın kâğıtlara basılı, kapak mı karton bulunmamış olacak ki o da iç sayfalarda ne kullanıldı ise kapakta da o kaliteden kullanılmış. Hani diyeceğim o ki benim kitabın her yönü ilginç.

Şimdi, izin verirseniz kitabın biraz da içeriğinden söz edeyim sizlere. Wendell  Willkie modifiye edilip yolcu taşıyıcı konumuna dönüştürülen ABD Hava Kuvvetlerine ait dört motorlu Consolidated modeli bir bombardıman uçağıyla 26 Ağustos 1942 yılında New York'tan hareket eder. Avrupa'da savaş bütün şiddeti sürmektedir. Nijerya üzerinden Sudan yolu ile Kahire'ye gelinir. El Alameyn'de savaş ortamı vardır. Her şeye karşın cephe komutanı General Montgomery tarafından karşılanan Mr. Willkie cepheye kadar gider, riskli ortamlarda askerlere konuk olur.
Kahire'ye dönüldükten sonra Kudüs ve Beyrut ziyaret edilir. Ardından Bağdat ve Tahran'a gidilir. Sıra Ankara'ya gelmiştir ama bir sorun vardır. Onu da kitaptan aynen aktarayım sizlere (Sh. 63-64): "Diğer taraftan Türkiye'nin tarafsızlığı şerefli bir şekilde idare ediliyor. Mesela, beni dünya etrafında dolaştıran askeri tayyare ile Türkiye'ye gelmeme müsaade etmediler. Ve ben Kahire'den Akdeniz'in şark sahiline ve oradan da Torosların çıplak ve arızalı tepeleri üzerinden Ankara'ya Pan American Airways tayyaresi ile uçmak mecburiyetinde kaldım".

Mr. Willkie 19 yıllık cumhuriyetin ülkemize getirdiği yenilikleri hayranlıkla izlemiştir. Bu arada Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nü ziyaret ederek yapılan çalışmaları yerinde görür. Ülkemizde Başbakan Saraçoğlu ve Dışişleri Bakanımız Numan Menemencioğlu ile birlikte temaslarda bulunur.
Wendell Willkie'nin sonraki durağı o günlerin müttefiki Rusya olacaktır. Orada da Stalin ve ordu komutanları ile değişik toplantılara katılıp cepheyi ziyaret  eder.
Sovyetler Birliği'nin özerk Yakutsk Cumhuriyeti'ne ayrı yer verilmiştir. Burada Rusya'nın desteği ile elde edilmiş gelişmeler izlenir.
O sıralar Çin Japonya ile beş yılı aşkın bir süredir savaş durumundadır. Bu kadar uzun süreli bir savaş zaten son derece zayıf olan Çin ekonomisini alt üst etmiştir. Çin'in askeri yönden desteklenmesi  ve  enflasyon çözümü üzerinde ortak çalışmalar yapılır.

Dönüş yolculuğu; bu kere Pasifik savaşı yüzünden Sibirya, Bering Boğazı ve Alaska üzerinden yapılır. 49 gün ve 31 Bin Mil süren yolculuk ABD'nin Minneapolis Kentinde sona erecektir.
Kitap hakkında mutlaka yazılacak çok şeyler daha vardır. Biz; zamanın ve yerimizin darlığına bağlı olarak Mr. Wilkie'nin düşüncelerine kısa da olsa bir verelim isterseniz.
Seyahat ile ilgili izlenimlerini çok açık bir şekilde dışa vurduğu  Nisan 1943'te yayınlanan  manifesto niteliğindeki kitabında Sömürgeciliğe karşı olup, Dünya Federalizmi ve olmayanlar için eşitlik  savunuculuğu yapılmaktadır. En büyük tutkusu I. Dünya savaşı sonrası yaşanan hataların yinelenmemesi ve ülkelerin barış için ortak hareket etmelerinin gerekliliğidir.

"One World"adlı kitabın  , destekçileri arasında Albert Einstein, Mahatma Gandhi , Jawaharlal Nehru'yu sayabiliriz. Kitaptaki düşünceler tek bir dünya  ve Dünya Federalist Hareketi'ne ilham vermiştir . Bu düşünce dalgası Birleşmiş Milletler Sistemi  de dahil olmak üzere savaş sonrası uluslararası düzeni doğurmuştur.

Esenlikle kalınız...