İnsanoğlu çok şey yarattı,
ama en şaşırtıcısı kitap...

Diğerleri bedeninin uzantıları

Mikroskop ve teleskop gözünün,
telefon sesinin,
saban ve kılıç kolunun uzantısı...

Ancak kitap bambaşka!
O belleğinin ve hayal gücünün uzantısı...

Arjantinli öykü ve deneme yazarı, şair, çevirmen ve kütüphaneci Jorge Luis Borges’e (1899-1986) ait bu sözler, Ege Üniversitesi Kağıt ve Kitap Sanatları Müzesi’nin iki katı arasındaki duvarda bizi selamlıyor. Yaşamı kağıt ve kitaplarla geçmiş, Paul Auster, Umberto Eco ve Orhan Pamuk gibi yazarları etkilemiş olan Borges’in sözlerinin yeri, son derece isabetli.

Bugünlerde beşinci yılını kutlayacak olmasına karşın, ancak  geçen hafta ilk kez ziyaret edebildiğim Müze, Ege Üniversitesi’ne bağlı eski Levanten köşklerinden Ballian konutunda kurulmuş. Bornova’da, 19. Yüzyıl’ın ikinci yarısında inşa edilmiş köşkün kocaman ağaçlarla dolu, bakımlı bahçesi, insanı hemen kucaklıyor.

Binanın giriş katında “kağıt”, üst katında ise “kitap” ele alınıyor. Bu iki kat arasında bulunan ara katta, ülkemizde “özgün baskı resim” denince belki de ilk akla gelen sanatçı olan Süleyman Saim Tekcan’ın, Müze’ye bağışladığı 10 adet eseri yer alıyor.

“Kağıt” katında teşhir edilenler, Kağıt Tarihi, Dünya Renkli Kağıtları, Günümüz Renkli Kağıt Sanatçıları, Modern Kağıt Sanatı ve El Yapımı Kağıt Üretimi başlıklarında toplanmış.

“Kitap” katındaki bölümler ise, Matbaa, Baskı Teknikleri, Tipografi, Kitap Biçimleri, Minyatür Kitaplar, Kitap Sanatları, Exlibris, Sanatçı Kitapları ve Kitaplardaki Ustalar.

Ziyaretimiz esnasında, Müze’nin koordinatörü ve aynı zamanda önemli bir ebru sanatçısı olan Nedim Sönmez, gerek kağıt ve kitabın tarihi, gerekse Müze hakkında bizlere değerli bilgiler veriyor.

Dünya kültür tarihinin son 5.000 yılında en önemli organik yazı malzemeleri papirüs, parşömen ve kağıt olmuş. Yüzyıllar boyunca resim ve yazı malzemesi olarak kullanılan kağıt, 20. Yüzyıl’ın başından itibaren, sanat eseri yapımında kullanılmaya başlanmış.

Müze’de beni en çok şaşırtan bölümlerden biri, Sanatçı Kitapları oldu. Bir yüzyıl önce, özellikle Fransa’da, içinde sanatçıların orijinal eserleri bulunan kitaplar yayımlanmış. Bu eserlerin bazıları doğrudan sanatçı tarafından basılmış, bazıları ise baskı aşamasında sanatçının kontrolünde yaptırılmış. Örneğin Miro, kitaplarda kullanılacak orijinal eserlerin baskını kendisi yapmış, Matisse “Jazz” adlı yapıtındaki renkli kağıt kalıpları, makasla bizzat keserek hazırlamış ve monte etmiş.

Müze’de Renoir, Manet, Kandinsky, Chagall, Picasso, Warhol ve Dali gibi sanatçıların eserleri, sessiz sedasız sergileniyor. Salvador Dali’nin Müze’deki “Hidden Face” (Saklı Yüz) adlı eseri, sanatçının tasarımıyla, yalnızca 50 adet üretilmiş; orijinal imzalı ve numaralı, özel bir baskı.

Sanatçı kitapları, kitabın sanat objesi olarak ele alındığı ve genellikle sanatçı tarafından yazılan, resimlenen, basılan, ciltlenen ve imzalanarak sınırlı sayıda yayımlanan özgün çalışmalar. Görselliğin ön plana çıktığı bu kitaplarda bazen hiç metin kullanılmamış ve böylece her kültür ve dilden insana doğrudan hitap edilebilmiş.

Sönmez’in güçlükler içinde kurulduğunu anlattığı bu kıymetli Müze, umuyorum yapılacak katkılarla daha da gelişip her daim canlı bir kültürel merkez olarak yaşamını sürdürür.

Örneğin, ziyaretçilerin Müze’den bir hatırayla ayrılabilmeleri için, eserlerin kopyaları, kartpostalları, kitap ayraçları, Müze kitabı gibi pek çok ürünün satılabileceği bir hediyelik eşya dükkanı hoş olurdu diye düşünüyorum. Müze’nin harikulade bahçesinde yer alacak bir kafe de...  

Kağıt ve Kitap Sanatları Müzesi, özellikle öğrenciler, sanatçılar, kitaba ve kültür-sanata ilgi duyanlar için ilgi çekici ve öğretici. Sadece bir süreliğine “gerçek dünyadan” kopup, kağıt sanat eserleri ve kitaplar üzerinden hayallere dalmak isteyenler için de güzel bir uğrak yeri.

[email protected]