Geçen haftaki yazımızda ExoMars adı verilen Avrupa Uzay Ajansı ve Rus Uzay Ajansı'nın ortak olarak yürüttüğü projenin Mars'a ulaşma aşamasını anlatmıştık. Yazımızı bitirirken, yazı yazıldığı sırada henüz işlemler tamamlanmadığından, tüm aşamaların başarılı olarak yürütülmesini umduğumuzu aktarmıştık. Ne yazık ki bu aşama tümüyle başarılı olarak tamamlanamadı. İki ayrı modülden oluşan ExoMars'ın yörüngeye oturtulması planlanan modülü başarılı bir biçimde manevralarını tamamlayarak yörünge görevine başlayabilmişken, yüzeye indirilmesi planlanan Schiaparelli adlı bilimsel modül bir biçimde başarısızlığa uğradı.

NASA'nın çok önceden gönderip yörüngeye oturttuğu Mars Reconnaisance Orbiter (MRO) adlı uydusunun çektiği, Schiaparelli modülünün inmesinin beklendiği bölgenin fotoğraflarında modülün ve paraşütünün görüntüleri olduğu düşünülen iki ayrı farklılık gözlendi. Bu karşılaştırma, daha önceden aynı bölgenin kaydedilmiş fotoğraflarına bakılarak yapıldı.

Schiaparelli Mars atmosferine 19 Ekim günü bizim saatimizle 17:42'de giriş yaptı. Bu aşamadan sonra 6 dakikalık inişi sırasında, önceki yazımızda anlattığımız biçimde ölçümler yaparak ve bu bilgileri ileterek inmeyi sürdürdü ancak yere inmesine çok az bir süre kala bağlantısı kesildi. Bu aşamaya kadar gönderdiği tüm veri, yörüngeye oturmuş olan Trace Gas Orbiter (TGO) tarafından kaydedildi. Dünya'ya aktarılan bu veri halen iniş sırasında neler olduğunun anlaşılabilmesi için çözümlenmeye devam ediliyor.

Tüm bunlar olurken, MRO planlanan görüntüleme işleminin bir parçası olarak, beklenen iniş bölgesine ait CTX adlı düşük çözüürlüklü kamerası ile görüntüleri kaydetti. 

Ertesi gün yayınlanan ve piksel (nokta) başına 6 m çözünürlüğe sahip görüntülerde, Mayıs ayında aynı bölgenin alınmış fotoğraflarına göre yüzeyde iki yeni farklılık göze çarpıyor.

Bunlardan biri 12 m çapında olan ve Schiaparelli'nin inişinin ikinci aşamasında, başlangıçtaki ısı kalkanı  girişinden sonra kullanılan paraşütle ilişkilendirilebilir. Paraşüt ve bununla birlikte bulunan arka kalkan son aşamadan hemen önce Schiaparelli'den bırakıldı. Çünkü bu aşamada Schiaparelli'yi son aşama inişte yavaşlatatıp inişini durdurarak yumuşak bir konuş yapmasını sağlaması gereken dokuz adet mini roketin çalışması gerekiyordu.

15 x 40 metrelik diğer silik ve koyu renkli parça, paraşütün yaklaşık olarak 1 km uzağında görüldü. Bu dağılımın, planlanandan çok daha uzun süre serbest biçimde düşen ve yavaşlatıcı roketlerin beklenmedik biçimde erkenden durması sonucunda Schiaparelli modülünün yüzeye sert biçimde çarpması nedeniyle yayıldığı düşünülüyor.

Yapılan tahminlere göre Schiaparelli modülünün 2 ile 4 km yükseklikten düştüğü ve yaklaşık olarak saatte 300 km hızla yüzeye çarptığı düşünülüyor. Bu kadar yüksek hızla çarpınca da göreli olarak geniş bir alana çarpma ile dağılan madde fotoğrafta görülebiliyor. Tabii ki çarpma sırasında modül patlamışta olabilir, çünkü roket yakıt tankları kullanılamadığı için doluydu. Yapılan çözümlemelerde daha da ayrıntı elde edildikçe, bu düşüncelerin ne derece doğru olduğu da anlaşılacak.

Modülün inişi üç ayrı bölgeden gözlendiği için, inişle ilgili yörüngenin büyük bir duyarlılıkla belirlenebileceği düşünülüyor. Bu aşamadan sonra sorunun ne olduğu büyük olasılıkla daha iyi belirlenebilecek. 

Bu belirlenen iki cismin Mars üzerindeki yeri, inişle ilgili önceden yaklaşık olarak belirlenmiş olan 100 x 15 boyutlarındaki elips biçimli bölgede Schiaparelli'nin inmesi umulan bölgenin 5,4 km batısında kalıyor. 

Proje ekibi halen iniş sırasında Schiaparelli tarafından gönderilen veriyi incelemeyi sürdürüyor. İniş sırasında yörüngedeki TGO'ya gönderilen büyük miktarda mühendislik verisi gece gündüz mühendisler tarafından inceleniyor. 

ExoMars TGO Mars'ın merkezine göre 101.000 x 3691 km.lik bir yörüngede bulunuyor ve bir turunu 4,2 günde tamamlıyor. Bu durum planlandığı gibi. Bu uzay aracının durumu oldukça iyi ve Kasım ayında iki tur tamamladığında bilimsel ayar verisi alacak.

Mart 2017'de başlayarak önceden planlandığı gibi yıl boyunca manevralar yapacak ve bunun sonucunda Mars etrafında 400 km.lik çember bir yörüngeye oturacak.

Bu aşamadan sonra TGO ana bilimsel görevine başlayarak Mars atmosferini incelemeye başlayacak. Atmosferde, yüzeyin altında olması olası yaşamla ilgili belirtileri bulmaya çalışacak. 2020'de Mars'ta çalışmaya başlayacak yüzey aracı ve diğer modüller için bir tür baz istasyonu olma görevini de yerine getirecek.

Bu tür uzay çalışmaları oldukça ayrıntılı ve zahmetli. Büyük bir ekip tarafından pek çok olasılık gözönüne alınarak en ince ayrıntısına kadar planlanan bu görevlerde yine umulmadık biçimde aksaklıklar olabiliyor. Bu küçücük aksaklıklar da milyonlarca Euro maliyetin bir anda ortadan kalması ile sonuçlanabiliyor. 

Bu tür sorunlar daha önce de yaşandı. NASA'nın da benzer kayıpları oldu. Yine de bu nedenle kimse çalışmaları sonlandırmayı düşünmüyor ve düşünmemeli. Sonuç olarak bakıldığında, kayıptan çok ilerleme söz konusu oluyor. Böyle düşünülmeseydi, şu anda Güneş Sistemi sınırlarını aşmış uzay araçları da olmazdı.

Türkiye Uzay Ajansı'nın kurulma aşaması olan günümüzde, bizim de ülke olarak, bir çok başarılı uzay görevi gibi görevleri yerine getirerek hem bilime, hem insanlığa, hem de ülkemize katkı sağlayacağımız günleri en kısa zamanda görmek dilekleriyle.

Kaynak: http://exploration.esa.int