Ali Budak- 3 boyutlu yazıcı ile el protezi yapıp ücretsiz teslim eden Robotel Türkiye İzmir Grubu üyeleriyle yeni olguları 12 yaşındaki Kuzey Emir'e yaptıkları protez eli konuştuk. 3 boyutlu yazıcının artık hayatımızda çok önemli bir işlevi olduğuna değinen  Ortopedi-Travmatoloji ve El Cerrahisi Uzmanı Op. Dr. Ahmet Savran, 'Tamamen gönüllülük esasına dayalı olan süreçte protez eli ihtiyaç sahibine ücretsiz teslim ediyoruz. Protez el, normal bir elin işlevini asla karşılayamasa da günlük ihtiyaçlarını karşılıyor. 3 boyutlu yazıcılarla artık her şey yapmak mümkün hale geldi ve bu yazıcılar evlerimizin başköşesine girdi. Herhangi bir objeyi, çok kısa sürede, çok ucuza ve 3 boyutlu fotokopi makinesi gibi üretebilen minik fabrikalar gibi düşünülebilir. Bir beyaz eşya olurlarsa hiç şaşırmam...' dedi.

3 boyutlu yazıcıyla yapılan protez veya benzerlerinin normal bir elin işlevini asla karşılayamayacağına dikkat çeken Ortopedi-Travmatoloji ve El Cerrahisi Uzmanı Op. Dr. Ahmet Savran, 'Çünkü, hissetme ihtimali ve bağımsız parmak hareketleri yok. Statik el şeklindeki modellerden daha işlevsel, miyoelektrik motorlu modellerden daha kısıtlı bu uzuvlar, ihtiyaç sahipleri için en mantıklı çözüm gibi görünüyor. İleride beyin kontrollü, bağımsız parmak hareketine izin veren, dokunma hissini geri bildirimle haber veren cihazların daha ulaşılabilir olmasını dört gözle bekliyoruz. 3 boyutlu yazıcılar da bu konuda elektronik dışı parçaları üretebilir' dedi.

Artık sıkça duymaya başladığımız 3 boyutlu yazıcı haberlerine bir yenisi de geçtiğimiz günlerde İzmir'den eklendi. Bir grup gönüllü, doğuştan el eksikliği olan 12 yaşındaki Kuzey Emir'e 3 boyutlu yazıcıdan protez el yaptı. 'Robotel İzmir' ekibi adına Ortopedi-Travmatoloji ve El Cerrahisi Uzmanı Op. Dr. Ahmet Savran ile 3 boyutlu yazıcıyla protez el yapım sürecini ve Türkiye'de protez elin gelişimini konuştuk.


'Beyaz eşya olurlarsa hiç şaşırmam'


*3 boyutlu yazıcılar son yıllarda bilim ve sanatın yanında birçok alanda aktif olarak kullanılıyor. Artık günlük hayatımızın her alanında yer alan 3 boyutlu yazıcılar hakkında neler söyleyeceksiniz? Bu gelişimin uç noktası sizce ne olabilir?
Evlerimizin başköşesine girip, hobilerimize karışıp, hatta yakında çeyizlere bile karışmaya başlayacak gibi duruyor. Sanayi devrimine benzer büyük bir sıçramanın başlangıcı olarak görenler bile var. Herhangi bir objeyi, çok kısa sürede, çok ucuza, 3 boyutlu fotokopi makinesi gibi üretebilen, minik fabrikalar gibi düşünülebilir. Tabii bu tasarım, prototiplendirme ve üretim konusunda yeni bir dünya açıyor. Bir beyaz eşya olurlarsa hiç şaşırmam...

*Protezler için yazıcı kullanılma fikrinin altında yatan tam olarak ne oldu? Protezlerin çok pahalı olmasından mı kaynaklanıyordu?


Sanırım, protezlerin pahalı olmasından kaynaklandığı söylemek doğru bir ifade olacak. Aslında kişiye özel üretilmeleri, çocuklarda belirli aralıklarla büyüğünün gerekmesi, motorlu protezlerin ağır olması, hareket etmeyen statik modellerin de günlük hayata katkısının kısıtlı olması gibi sorunlar var. Bu sorun tüm dünyadaki yaratıcı insanları çözüm arayışına itti. Önceleri 'mucit aileler' deri ve tahtalarla kendi çocukları için modeller yaparak, video paylaşım sitelerine yüklemişler. Zamanla tasarımı geliştirildi ve artık 3 boyutlu yazıcı ile baskı alınıyor. Tabii bundan sonra herkes daha çok bilgi sahibi olmaya başlıyor. Çünkü teknoloji ve internet çağı çok hızlı ilerledi. Bu süreçte tanıdıkları için de bir tane daha yapılmasını talep edenler çok fazla oluyor. Bu da Amerika'da bir grup ihtiyaç sahipleri ile yazıcısı olanları eşleştirecek bir hareket başlatıyor. Bu hareket tüm dünyaya yayılıyor ve Türkiye'de 'Robotel' ismiyle çalışmalarına başlıyor.
Robotel'in doğuşunun temelinde Amerika yer alıyor. Orada bir grup insanın ihtiyacı olanlara yardımcı olmak için oluşturdukları tamamen gönüllülüğe dayalı bir hareket. Türkiye'de de Robotel adıyla iyice tanınmaya başladı.

*Peki, kimdir bu Robotel Grubu? Kimlerden oluşur ve çok kısa zamanda bu kadar büyümesini 'Bu hareket tamamen ihtiyacı olan bir insana yardım etmek isteyen insanlara borçludur' diyebilir miyiz?

Tabii ki diyebiliriz. Bu grup içinde mühendisler, doktorlar, öğrenciler, tasarımcılar, öğretmenler, psikologlar, ev hanımları, avukatlar ve daha pek çok meslek grubundan gönüllü var. Mesleki bilgisi, merak duyusu ve araştırma dürtüsü, yardım etme hissi veya el eksikliği olan bir tanıdığının olması gibi ortak özellikler bu insanları bir araya getiriyor. Böylece farklı disiplinlerden gelen amatör profesyonel herkes birbirini tamamlayarak bu harekete destek sağlıyor. Hiçbir şey bilmeyen birisi bile düzenlenen eğitimler sayesinde fotoğraf çekerek, ölçü alarak büyük katkılar sağlayabilir hale geliyor.

*3 boyutlu yazıcılarla yapılan bu protezler kimler için uygun? Bu sürece herkes başvurabilir mi? Bu 3 boyutlu yazıcıyı merak edenler ve çok ciddi beklenti içine girenler de var. Merak edenlerin beklentileri neler olmalıdır?

3 boyutlu yazıcılarla üretilen parmak ya da el gibi uzuvlar profesyonel tıbbi cihazlardan kıstılıdır. Yani parmak, hareketini vücudun yine başka bir ekleminden alan sistemler olduğu için, aslında profesyonel tıbbi cihazlardan kısıtlı oluyor. Ama hareket etmeyen görsel modellerden daha işlevsel, motorlu olanlardan daha basit oldukları için bu iki sınıf arasında bir ara yerdeler denilebilir. Yine bu sebeple güçleri ve tutma özellikleri erişkinler için kısıtlı sayılabilir. Yani 5-6 yaşından büyük çocuklar için önerilmektedir diyebiliriz. Erişkinler için yapılan olgular olmuş ama bu kısıtlılıkları baştan açıkça belirtmek gerekiyor.  

*3 boyutlu yazıcılarla üretilen bu protezlerin ihtiyaç sahiplerine hiç masrafı yok diye biliyorum. Özellikle Robotel Türkiye grubunda her şey tamamen gönüllülüğe dayalı ilerliyor değil mi?

3 boyutlu yazıcılar sayesinde çok ekonomik bir şekilde üretilebildikleri için ihtiyaç sahiplerinden herhangi bir ücret talep edilmiyor. Evet, tamamen gönüllülük esasıyla yürütülüyor. Ancak kişi eğitimini almak ve kendisi üretmek isterse de çok ciddi bir maliyeti olmayabilir. Buradaki asıl maliyetin nedeni 3 boyutlu yazıcı oluyor. Onların fiyatları çok değişkenlik gösterebiliyor ama görece pahalı makineler.

*Son olarak ekibinizle birlikte Kuzey Emir adında 12 yaşında bir genç kıza bir protez yaptınız. Kuzey Emir size nasıl ulaştı? Bu süreçte en önemlisi yapılacak olan protezin ölçeklendirmesi oluyor. Sizin için sürecin nasıl ilerlediği hakkında neler söyleyeceksiniz?

Kuzey, Robotel sitesinden başvuru formunu doldurup gerekli bilgileri vermiş. Tasarımsal ve tıbbi açıdan uygun olduğuna karar verildikten sonra kendisi ile birkaç kez görüşerek ölçüm, ölçekleme ve prova gibi aşamalarda iletişim halinde olduk. Bu süre her olgu için değişmekle birlikte Kuzey için yaklaşık 1 ay kadar sürdü. Yakın zamanda da protezini teslim ettik. Tabii ki iş burada bitmiyor. Sonrasında herhangi bir sorun olup olmadığı, büyüyünce veya eskiyince değiştirmek gibi konularda kendisi ile bağlantıda kalıyoruz. İhtiyacı olan başkalarının da haberdar olmasına yardımcı olacak bu röportaj ve fotoğraflar için de Kuzey ve annesine teşekkür ediyoruz. Bu süreçte en önemlisi de ihtiyaç sahibi insanlara bunun duyurulması oluyor. İnanın bu süreci ücretli yapanlar da var. Biz de onların önüne geçmek ve ihtiyaç sahiplerine direkt ulaşmak için çabalıyoruz.


'Ölçüyü 2 boyutlu alıp, 3 boyutlu olarak üretmek gerekiyor'


*Bu sürecin sürekli devam ettiğini belirttiniz. Tabii büyüyen bir birey için düzenli olarak protezinin de yenilenmesi gerekecek. Bu süreçte ise en önemli şeylerden biri de mekansal yakınlık oluyor. Bu bazı olgularda ciddi sorunlara da yol açabiliyor. Kuzey Emir ile böyle bir şey yaşadınız mı? Size nereden ulaştılar?

Robotel İzmir, İstanbul ve Ankara ekiplerinden sonra yeni kurulan bir şube sayılabilir. Tasarım sırasında provalar için yüz yüze görüşmek gerektiği için; farklı şehirlerde uzaktan iletişimle bu işlemler daha zor ve yavaş olabiliyor. Daha önce Ege Bölgesi'ndeki hastalar için bu süreç daha yavaş ilerliyordu. İzmir'de ilk vakalarımızı kendi içimizde birkaç ekip olarak yeni teslim etmeye başladık. El eksikliklerinde her hasta farklı olduğu için daha genişletme, esnetme gibi ince ayarlar yapmak gerektiği için karşılaştığımız zorluklar oluyor tabii ki. Üç boyutlu bir uzvun ölçüsünü 2 boyutlu alıp, 3 boyutlu olarak üretmek gerekiyor. Hem sıkmayacak hem de bol olmayacak bir model yapmaya çalışmak hem tıbbi hem tasarımsal zorluklar getiriyor. Bunları Kuzey ve ailesi ile yakın iletişim sayesinde aşabildik.

*Biliyorsunuz, Robotel Türkiye Grubu oldukça tanınmaya başladı. Çok sayıda haber basında yer aldı. Bu bilinirlik başvuruları arttırdı mı? Yeni protezler üretmeye devam edeceksiniz değil mi?

Son zamanlarda bu konu gazete ve televizyonlarda sıkça çıkmaya başladığı için ihtiyaç sahiplerinden gelen talepler de her gün artıyor. Tabii ki elimizden geldiğince kendimizi geliştirerek daha güzel işler yapmaya çalışacağız. Şu anki modeller henüz ilk meyveler denilebilir ve bu açıdan da bunları yeni bir dönemin başlangıcı olarak görüyorum. Motorlu protezlerin 3 boyutlu yazıcı türevleri değişik gruplarca tüm dünyada yapılmaya başlandı. Konunun yasal, tıbbi onay ve güvenlikle ilgili tartışmaları da başladı. Bu tartışmalar ise bizi uzun süre meşgul edecek gibi duruyor. Ancak buradaki temel olay, insanların ihtiyaçlarının onlara zarar vermeden karşılanmasından başka bir şey değil. Bence bu son derece önemli.

*Tamamen gönüllülük esasına dayalı olan Robotel Türkiye sosyal sorumluluk hareketiyle ilgili söylemek istediğiniz başka bir şey var mı?

Bu sosyal sorumluluk hareketi, tamamen gönüllülük esasında yapıldığı için, maddi ve manevi büyük fedakarlık ve zaman gerektiriyor. Bu konuda destek almadan kişisel olarak uzun süre devam etmek çok zor. Örneğin; Hugo Boss İzmir fabrikası tasarımlarımızın büyük çoğunluğunun baskısını profesyonel yazıcılarla hazırlamamızı sağladı. EMOT (El Mikrocerrahi Ortopedi ve Travmatoloji) Hastanesi birçok toplantımızda bize destek oldu. Zeytince Derneği'nin özverileriyle Zeytin Okulu'nda ilk atölye çalışmamızı gerçekleştirdik. Görüldüğü gibi fotoğrafta sadece biz oluyoruz, röportajı bizimle yapıyorsunuz ama arka planda teşekkür etmemiz gereken büyük destekçilerimiz var. Daha bilimsel, daha üretken ve daha verimli olmak için birlikte çalışmalıyız.
 

Normal bir uzvun işlevini yerine getiremez


*Protez uzuvlar tabii ki normal bir uzvun işlevini yerine getiremez. Ancak bu konuda insanlar da çok ciddi beklentiye girebiliyor. İnsanların fazla beklentiye girmemeleri konusunda ve protez uzuvların işlevleri hakkında bir şeyler söyleyebilir misiniz?

Bu konu oldukça önemli. Kesin olarak bilinmelidir ki bu protez veya benzerleri normal bir elin işlevini asla karşılayamaz. Hissetme ihtimali yok, bağımsız parmak hareketleri yok. Bir diğer konu çok ağır cisimleri kaldırmak için uygun değil. Bu konuda parmak ucuna kaydırmaz jeller gibi yardımcı ilavelerimiz oluyor. Kuzey için de bunu karşı ele yardımcı bir cihaz olarak düşünmek gerekiyor. Statik el şeklindeki modellerden daha işlevsel, miyoelektrik motorlu modellerden daha kısıtlı diyebiliriz. Ama şu anki durumda çocuklar için en mantıklı çözüm bu gibi görünüyor. İleride beyin kontrollü, bağımsız parmak hareketine izin veren, dokunma hissini geri bildirimle haber veren cihazların daha ulaşılabilir olmasını dört gözle bekliyoruz. 3 boyutlu yazıcılar bu konuda elektronik dışı parçaları üretebilirler. Bu henüz gelişmeye çok açık bir alan, sürekli de gelişiyor.