Zeynep Kaya-Tamnot Patent danışmanı Gülay Nebi'nin mesleki bilgi birikimi 98 yılında başladı. Kendi şirketini kurması ise 2008 yılında oldu. Şirketin kurulmasıyla birlikte bilgi birikimini hayata geçiren Gülay Nebi, 'Kişisel olarak fikri ve sınai haklar konusunda çok fazla açık olduğunu düşünerek sektöre atıldım. Ekibimiz çok sağlam, eğitimli. Patent-marka işinde pazarlama yok. Süreç içerisinde bir danışmanlık hizmeti sunuyoruz. Bu sektörde referanslı çalışılıyor, müşteri kitlesi de o şekilde. Danışma firmasıyız, pazarlama mantığı çok güdülmez. Dünyanın her yerinde, yurt içi, yurt dışı müşteri kitlemiz oluyor. İnsanların buluşlarıyla ilgilenmek, onları yönlendirmek keyifli' diye işini anlattı.
Patent ile marka tescil konusunun birbirinden ayrımını vurgulayan Gülay Nebi şöyle konuştu, 'Hak sahipleri, patent olmayan bir şeyi patent olarak adlandırabiliyor. 'Ben patent almak istiyorum' diye geliyorlar. Patent diye iddia ettikleri şey, bazen marka tescilleme olabiliyor. Bu konuda danışmanlık hizmeti sunuyoruz. Daha sonra resmi olarak tescilliyoruz' dedi.
Alanında uzman danışman Gülay Nebi ile patent, marka tescil, tasarım tescil, endüstriyel tasarım ve fikri haklar konusunda yaptığımız röportaja yer verelim.

Patent nedir? Patent almak için kriterler nelerdir?
Bilimsel ve teknik bir buluşun ya da böyle bir buluşu uygulama alanında kullanma hakkının kime ait olduğunu gösteren resmi belgeye dayalı yeni bir icat diyebiliriz. Patentte 3 aşamalı bir kriterimiz var. Bunlar buluş basamağı kriteri, tekniğin bilinen durumu, bir de sanayiye, tarıma uygulanabilirlik.  Buluş yaptığını iddia eden kişilerin bazen iddiaları gerçek olmayabiliyor. Mesela oyunlar ya da matematiksel formüller gibi. Yani buluşun patente konu olması gerek. Aynı zamanda buluşa dair tarifname hazırlanması gerek. Çünkü tarife dair istemler var. Kişinin buluşunu anlatan teknik bir hazırlama listesi gerekiyor. Danışman firmalar olarak bunu yapıyoruz. Buluşun patentini alıp, tarifnameye çeviriyoruz ki Ankara'da tescillenebilme kriterlerini oluşturmuş olsun. Patent almak için en önemli kriterlerden biri ise tarifnamenin yanında bir de buluşun yeni olması gerek.

Marka tescilleme nasıl oluyor? Tescilin de patentteki gibi kriterleri var mı?
Sayılar, şekiller, renkler, rakamlar, isimler, ibareler, logolar, amblemler... Hepsi birer marka aslında. İşletme adları, isimler, soyisimler hepsi marka tesciline konudur. Fakat marka tescilinde de tıpkı patentteki gibi bir takım kriterler var. Marka tescili sınıf sınıf ayrılır, emtiyaları vardır. Hangi markanın hangi sınıfa ait olduğunu belirleyen 45 sınıf var. Örneğin Haber Ekspres'in sınıfı 41. sınıf. O sırada siz onu tescillediğiniz zaman hak sahibi oluyorsunuz. Şimri marka tescili işletmenin adı olabilir, logosu olabilir, amblemi olabilir, ambalajı olabilir. Bunların hepsi marka. Ve marka olacak konu hangi sektörde faliyet gösteriyorsa o sektörde tescillenir. Örneğin Haber Ekspres'in gazete alanında emtiyası 41 gibi. Biz patent-marka danışmanları burada devreye giriyoruz işte. Dolayısıyla bir işletme açılacağı zaman, bu marka tescilli midir diye bir araştırma yapmak gerek.

Patent ile marka tescil arasındaki fark nedir?
Patentle marka tescil konusu ve ayrımı çok önemli. İnsanlarımız hep burada hata yapabiliyor. Hak sahipleri, patent olmayan bir şeyi patent olarak adlandırabiliyor. 'Ben patent almak istiyorum' diye geliyorlar. 'Sizin bir buluşunuz mu var?' diyorum. Hayır diyor, işletme amaçlı. Örneğin Haber Ekspres gibi. Diyoruz ki, bu patent değil, marka tescili. Dolayısıyla fikri ve sınai haklar nelerdir, coğrafi işaret nedir, endüstriyel tasarım nedir, bunlara bakmak gerek. Halk nezdinde marka tesciliyle patent ayrımı çok bilinmiyor. Kişinin İşletmesi vardır, o ismi tescillemek istiyordur, onu patent zannediyorlar.

10 yıllık harç yatırılıyor

Siz danışmanların rolü tüm bu araştırma işlemlerinin yapıldığı noktada mı başlıyor?
Tescil işlemleri tek bir kurum tarafından yapılıyor; Türk Patent Endüstrisi (TPE). Fakat TPE önceden sadece veri alır, inceleme yapmazdı. Sadece evrak alırdı. Tasarım tescilinde görselleri alıp, o tasarımın piyasada var olup olmadığı araştırılmazdı. Dolayısıyla burada danışman firmalar tarafından bu işleri yürütmek çok önemli. Çünkü tescil süreci uzun bir süre. Başvuruyla biten bir süreç değil. Mesela Haber Ekspres diye bir marka başvurusu var. Onunla ilgili ön araştırma yapıyoruz. Benzerlik risklerini de araştırıyoruz çünkü markalar 7.1A, 7.1B, 7.1C diye sınıflandırılıyor. 7.1B benzerlik demek, markanın aynısı gibi demek. O halde red alır. Dolayısıyla ilk 6 ay gibi inceleniyor. Eğer uygunluk durumu varsa, markayı bültene çıkarıyor. 2 ayda yayına itiraz etme süreci var. 3'üncü kişiler bu markaya benzerlikten dolayı itiraz edebiliyor. Benzerlik varsa danışman onu inceliyor, gerekirse farklılık yaratması için kişiye önerilerde bulunuyor. Markayı belgelendirme süreci ortalama 9 ayı buluyor. Tescillenen markaya 10 yıllık bir harç yatırılıyor. Her 10 yılda bir yenileniyor tescil.

Patent Danışmanlığı içerisinde ne gibi hizmetler sunuyorsunuz müşterilere? Patent alacak kişiye danışman atanıyor mu? Kişilere ne gibi eğitimler veriliyor?
Birey geliyor bize. 'Benim bir buluşum var, patent alacağım' diyor. Biz öncelikle buluşun incelemesini yapıyoruz. Buluşu elde ederken geçirdiği süreç aşamalarının dökümasyonunu alıyoruz. Eğer somut bir ürünse, ortak bir çalışma yapıyoruz. Sunduğumuz patent kriterlerine karşılık verip vermediğini inceliyoruz buluşun. Bu buluş daha önce tescillenmiş ya da patent başvurusu yapılmış olabilir. Bunlar endüstri sicilinde görülüyor. Araştırma sonucunda 'Bu buluşunuz patente konudur, biz bunu tescile konu edebiliriz' diyerek işlemleri başlatıyoruz. Sonra buluşu anlatan tarifname hazırlanıyor. Buluş somut birşeyse, teknik çizim hazırlıyoruz. Sonra yasal işlemlerle dosyayı imzalayıp, kapatıyoruz. Değerlendirme ve inceleme süreçleriyle de itiraz olduğu zaman hak sahibine cevapları iletiyoruz.

Avrupa dördüncüsüyüz

Patent teşvikleri yapılıyor mu? Teşvikler nasıl işliyor?
Biz İzmir merkezli bir firmayız ama çok geniş bir alana hizmet veriyoruz. İzmir dahil yurt içi, yurt dışı her yeri kapsıyor kurumumuz. İzmir'le sınırlama yapılamıyor bu şekilde. Uluslar arası nezde bakmak gerek. Son 5 yıldır fikri ve sınai haklar kanununun mevzuat açısındaki bütün boşlukları nerdeyse tamamladılar. Patent, marka, endüstriyel tasarım başvuruları oldukça yoğun, Avrupa'da 4. sıradayız. Devletin katkısı da fazla. TÜBİTAK teşvikler konusunda oldukça başarılı. Patent başvurusunda 3000 lira kadar ödeme yapıyor. Mesela KOSGEB, marka tescili olmadan, diğer teşvikleri vermiyor. Marka tescili olmadan bunları alamazsınız diye şart koşuyor. Tescile yönelik masrafları da yükleniyor böylece.



Tasarım tescil nedir, tasarımı tescilleme gereği neden duyulur, hakları ve ayırt edici özellikleri nelerdir?
Tasarım konusunda bir yenilik getirildi. Özellikle davalarda netlik sağlanacak tasarımda. Tasarım tescili, mesela gömlek düşünün, üzerindeki ceplerde kendine ve ya kişiye has bir özellik varsa, bununla tasarıma bir yenilik oluşturmuş oluyorsunuz. Bu konuda inceleme yapılıyor. Fikir sizden önce başkasının aklına gelmiş olabilir, burada bir hak kaybı olmasın diye incelemeden geçiyor. Bunlar hepsi bizim gibi kurumlar, danışmanlar tarafından yapılıyor. Eğer bir benzerlik söz konusu olursa, tasarımı geliştirmeye çalışıyoruz, bu konuda eğitiyoruz karşı tararafı. Endüstriyel tasarımda da gömlekse gömleğin resmi, kalemse kalemin resmi alınıyor. O doğrultuda dosya oluşturuluyor, uzman danışman tarafından inceleniyor. Sonra olur durumu olunca, bu tasarım da bültene sunuluyor. İtiraz etme süresi 3 aydır. Hak sahibine bu tasarım 25 yıl boyunca telif hakkı sağlıyor.
Fikri haklar nelerdir, koruma altına alınması için gerekli şartlar nelerdir?
Bunun konusu davalarda daha zor. Çünkü tescilde olduğu gibi bir belgesi olmuyor. Ama avantajları da var, kitaplar, müzikler, resimler, edebiyat eserleri gibi. Fikri haklar biraz geniş kapsamlı olduğu için onun korunması daha farklı. Bu konuda hak iddia etmenizin tek yolu ispattır. Daha önceden yazılmış bir eserse zaten ispat edilebiliyor. Kültür Bakanlığı nezdinde eserinizin kaydını yaptırıyorsunuz.  Daha sonra istediğiniz zaman bunun da devrini yaptırabiliyorsunuz, miras bırakabiliyorsunuz.
Fikri ve Sınai Haklar nelerdir?
Sanat eserleri, edebiyat eserleri fikri haklardır, tescile konu değildir. Mesela bir sinema filmi çekildi, ordaki yönetmen filmin konusunu hazırladığı zaman hak sahibidir. Telifi zaten elde etmiş oluyorlar ama kültür bakanlığı nezdinde bunu koruma altına alabiliyor. O da teliflerin mirasçıları bırakılması açısından önemli.  Sınai haklarda böyle değil, mutlaka tescillenmesi gerekiyor. Örneğin kanseri önceden tespit eden bir iç çamaşır buldunuz. Dolayısıyla bunun üretimi gerçekleşeceği zaman bir hak talebinde bulunmak isteyeceksiniz. Hak talebini de bu buluşu sizin bulduğunuzu ispat edebileceğiniz bir patent belgenizle ispatlarsınız. Dolayısıyla her konunun sınai haklar, fikri haklar, patentler, endüstriyel tasarım, marka tescili diye ayrımlanması gerekiyor.


Patente konu olmayanlar

Patente konu olmayan, patenti kapsamayan şeyler nelerdir?
Matematiksel veriler, oyunlar, yazılımlar, kamuya yarar sağlayacak sağlıkla ilgili konular patente konu olamaz. Mesela bir doktor insan hayatını kurtaran bir şey bulsa, bir başka doktorun kullanmasına izin vermeyebilir, çünkü patent hakkı var. O yüzden bu tür şeyler patente konu edilmiyor.



Tasarım mı endüstri mi?

Marka-patent devir süreci nasıl işliyor?

İki türlü patent var. İncelemeli ve incelemesiz patent. İncelemesiz patent kaldırıldı, sadece 20 yıl incelemeli patent söz konusu. Bir de faydalı model var; küçük, minik buluşlar diyoruz ona. Faydalı modelde buluş basamağı kriteri aranmıyordu, belgelendirme daha kolaydı. İncelemesiz patente karşılık şu anda faydalı model ve araştırma raporu oluşturuluyor. Faydalı modelde 10 yıl hak saklı kalıyor. İncelemeli patent süresi 20 yıl. Mesela siz bir patent başvurusu yaptınız, bir süre sonra markanızı devredeceksiniz. Siz markanızı, patentinizi istediğiniz zaman satabilirsiniz, devredebilirsiniz, miras bırakabilirsiniz ya da süreli kullandırabilirsiniz. Markanın karşılığında bedeller alıp kullandırabilirsiniz de. Ama markanızı devredecekseniz, hak düşürüldüğü için noterden devir sözleşmesi imzalanıyor. Diğer kişinin üzerine geçiriliyor.

Marka ile patent arasındaki ince ayrıntıyı ele alacak olursak en vurucu ayrıntı ne olurdu?

Mesela bir kalem düşünün, kalemin mürekkep hazinesi var. Mürekkep hazinesi ne kadar süreyle kullanılacağını gösteriyor. Burda bir yenilik var. Bu patente konu olur. Kalemin üzerinde bulunan logo, resim, bu da bir marka. Kalemin kendine has özelliği var, mavi ve kırmızı renklerden özel bir kombinasyon var. Bu da tasarım raporudur. Birbirinden çok sert çizgilerle ayrılıyor aslında ama marka-patent-tasarım çok sık karıştırılıyor. Patent bir buluş demektir. Bunun patente konu olması için sanayiye ve tarıma uygulanması çok önemli.