Şu anda Mars ile ilgili yürümekte olan bir çok çalışma bulunmaktadır. Bunları, burada yerimiz yettiğince açıklamaya çalışalım. Şu anda en güncel verilerin elde edildiği Curiosity adlı araçla başlayalım. Sonraki yazılarda, diğer araçlarla ve bulgularıyla ilgili bilgiler vereceğim.
Curiosity (Merak), Mars Bilim Laboratuarı Mars Aracı
Bir otomobil boyutlarındaki Curiosity, 26 Kasım 2011'de gönderilmiş, 6 Ağustos 2012'de Mars'ta Gale adlı kratere inmiştir. Ana amacı, Mars iklimlerini ve yer yapısını araştırmak, seçilen bölgenin mikrobiyolojik yaşama uygun olup olmadığını incelemek, suyun etkilerini araştırmak, gelecekte Mars'ta insan yerleşmesi için yapılan hazırlıklar çerçecesinde gezegenin yaşama uygunluğuyla ilgili incelemeler yapmaktır. Beş ana bilimsel amacı bulunmaktadır. Biyolojik açıdan, organik karbon bileşiklerinin belirlenmesi ve yapılarının araştırılması, karbon, oksijen, hidrojen, azot, fosfor ve kükürt olarak tanımlanan ve yaşamın kimyasal yapı taşlarını araştırmak, biyolojik işlemlerin varolabilecek etkilerini belirlemek amacıyla çalışmaktadır. Yerbilim ve yer kimyası açısından, Mars yüzeyindeki ve yüzeye yakın katmanlardaki kimyasal, izotopsal ve mineral bileşiklerini araştırmak, oluşmuş ve değişime uğramış kaya ve topraktaki işlemleri araştırmaktadır. Gezegen incelemesi açısından, uzun-vadeli (yani 4 milyar yıllık) Mars atmosfer evrim işlemlerini incelemekte, su ve karbon dioksit döngüsü ve dağılımının şu anki durumunu belirlemek için çalışmaktadır. Yüzey ışınımı açısından, yüzeydeki ışınımı gökada ve kozmik ışınımlar, Güneş proton ve ikincil nötronlar açısından incelemektedir.
Curiosity enerjisini nükleer olarak Radyoizotop Termoelektrik Üreteç ile sağlamaktadır. Üzerinde, biri sorun olursa kullanılmak üzere, birbirine eş iki bilgisayar bulunmaktadır. Nitekim 28 Ocak 2013'te böyle bir sorun olmuş ve yedek bilgisayar devreye sokularak ana bilgisayardaki sorun düzeltilmiştir. Aynı işlemin 4 Mart'ta da yinelenmesi gerekmiştir. Aslında, aracın yapmakta olduğu işlemlerle ilgili yazılım, sonradan, Mars'a inişinden sonra araç bilgisayarına yüklenmiştir.
Curiosity, Dünya ile iletişimini çeşitli yollarla sağlamaktadır. X-bant alıcı-verici ile doğrudan haberleşme sağlanırken, diğer bir sistemle, yörüngede dolanmakta olan birden fazla iletişim uydusu yoluyla ayrı bir iletişim kurulabilmektedir. Bu uydular hem daha hızlı, güçlü ve büyük antenli alıcı-vericilere sahiptir, hem de araç Dünya'ya göre Mars'ın görünmeyen yüzünde kaldığında bile iletişimin sürmesini sağlamaktadırlar. Mars ile Dünya arasındaki iletişim ortalama olarak 14 dakika kadar zaman almaktadır.
Curiosity üzerinde pek çok farklı alet takılıdır. Yüksek çözünürlüklü kamera da dahil birden fazla kamerası bulunmaktadır. İlginç bir yüzey özelliğine rastlandığında, kızılöte lazer kullanılarak oradaki kayanın küçük bir parçası buharlaştırılmakta, buradan elde edilen tayf çözümlenerek kayanın element bileşimi ortaya çıkarılmaktadır. Daha ileri inceleme gerektiğine karar verilirse, araç bir kol yardımıyla mikroskobu kayaya yönlendirerek x-ışın tayfçekeri ile daha ayrıntılı inceleme yapabilmektedir. Biraz daha ayrıntı gerekirse, bu durumda araçta takılı olan matkap kullanılarak kaya delinmekte ve alınan toz örneği aracın içinde bulunan diğer mini laboratuarlarda çözümlenmektedir. Araçta toplam 17 tane kamera bulunmaktadır. Araçtaki bazı aletleri kısaca özetleyelim:
*Mast Kamerası iki ayrı kameradan oluşmakta ve gerçek-renkli görüntüler ve saniyede 10 kare hızında videolar çekebilmektedir.
*ChemCam, Kimya ve Kamera Kompleksi, iki ayrı aletin bileşimi olan bir uzaktan algılama aletidir. Bunlardan biri laser kullanılarak tayfsal analiz yaparken, diğeri de örnek bölgesinin yüksek çözünürlüklü görüntülerini elde etmektedir.
*NavCams, Navigasyon Kameraları, iki çift siyah-beyaz kamerayı yüzeyde yaptığı gezinti için kullanmaktadır.
*REMS, Araç Çevresel İzleme İstasyonu, ortamın nem, sıcaklık, basınç, rüzgar hızı ve moröte ışınımını ölçen bir meteoroloji istasyonudur.
*HazCams, Tehlikeden Kaçınma Kameraları, dört çift siyah-beyaz kameradan oluşur. İki eş bilgisayara bağlı olarak, aynı anda bu kameralardan dördü çalışarak, üç-boyutlu görüntüler elde edilmekte ve böylece aracın bir çukura düşme, batma, saplanma ya da bir yerde sıkışma gibi tehlikelerin önüne geçilebilmektedir.
*MAHLI, Mars El Merceği Görüntüleyicisi, aracın robotik kolu üzerindedir ve toprak ve kayanın mikroskopik görüntülerini alabilmektedir. Hem görünür ışıkta hem de morötede görüntü elde edebilmektedir.
*APXS, Alfa Parçacık X-ışın Tayfçekeri, örneklere alfa-parçacıkları göndererek yayınlanan X-ışınları yardımıyla element bileşimini çözümlemektedir.
*CheMin, Kimya ve Mineraloloji, X-ışın toz girişim ve floresans aletidir. Minerallerin türü ve bolluklarını belirlemek için kullanılmaktadır.
*SAM, Mars'ta Örnek Çözümleme, atmosferdeki ve toprak örneklerindeki gazların ve organik maddelerin çözümlenmesi için kullanılmakta olan bir kaç aletten oluşmaktadır.
*DRT, Toz Giderme Aracı, aracın kolu üzerinde, toz temizlemek için kullanılan motorlu bir fırçadır.
*RAD, Işınım Ölçme Algılayıcısı, gezegenler arası yolculuk sırasında araç içindeki ışınımı ölçmek için kullanılmıştır. Mars üzerinde de, yüzeydeki ışınım özelliklerini belirlemek için kullanılmaktadır.
*DAN, Nötronların Dinamik Albedosu, Mars yüzeyi yakınında hidrojen, buz ve su belirlemek için kullanılmaktadır.
*MARDI, Mars Gezinti Görüntüleyici, yüzeydeki gezinti sırasında yüksek çözünürlüklü renkli görüntüler elde etmektedir.
Robotik Kol, 2,1 metre uzunlukta 350 derece dönebilen ve üzerinde 5 ayrı alet bulunan bir koldur.
Burada kısaca söz ettiğimiz bu aletler, çeşitli ülkelerin katkılarıyla üretilmiştir.
Curiosity'nin Bulguları
İki yıllık bir süre için Mars'a indirilen Curiosity adlı araç, gelecekte yapılacak çalışmalara ışık tutacak bulgular yapmıştır. Yellowknife olarak bilinen bölgede, ilk 6 aylık zaman diliminde, örnek alma, delme ile elde edilen Mars tozlunun kimyasal çözümlemeleri gibi işlemleri yürütmüştür. Üzerinde doğrudan yaşam belirleyecek herhangi bir alet bulunmamasına karşın, mikrobiyolojik yaşama elverişli bir ortamla ilgili bulgular elde edilmiştir. Sonraki aşamalarda yakındaki tepelere de giderek araştırmalarını sürdürmüştür.
Yellowknife bölgesinde bir zamanlar taze suyun ve yaşamın gereği olan kimyasal içeriğin olduğu bir göl bulunduğu belirlenmiştir. Bu bölgede, yörüngeden belirlenememiş, ancak analizle belirlenmiş mineral tabakaları bulunmuştur.
Suyun akışıyla dere yataklarında oluşan irili ufaklı taşların bir araya gelerek taşlaştığı katmanlar olduğu belirlenmiştir.
Yolculuğu sırasında yaptığı radyasyon ölçümleriyle, gelecekte insanlı uzay araçlarında radyasyonla ilgili nelerle karşılaşılabileceği belirlenmiştir. Ayrıca Mars yüzeyinde de radyasyonla ilgili insan açısından ne derece tehlikeler olduğu da ölçülmüştür.
Mars'ta beklenenin aksine çok az metan gazı belirlenebilmiştir. Bu miktar Dünya'dakinden 600 kat daha azdır. Bu da yaşamla ilgili bulguların yokluğu anlamına gelmektedir.
İndiği kraterde birbirinden çok farklı kaya türleri olduğu belirlenmiştir. Volkanik kayalardan çamur kayalarına kadar farklı kaya türleri bulunmaktadır.
Curiosity, bu sıralar çalışmalarını sürdürmektedir. Diğer Mars araçlarında olduğu gibi, çalışma süresini aştığı halde halen yeni bulgulara imza atmayı sürdürmektedir.
Sonraki yazımızda, diğer Mars araçları hakkında bilgiler vermeyi sürdüreceğiz.
