Geçtiğimiz hafta içinde İzmir Valisi Cahit Kıraç kız kardeşi için kök hücre donörü (vericisi) oldu. Sadece kendi kardeşine umut olmakla kalmadı, İzmirliler'e çok güzel örnek olduğu için Valimiz'e teşekkür ederim. Bir doktor arkadaşımın da dünyalar tatlısı 6 yaşındaki yeğeni Deniz, amansız hastalık dedinilen kan kanseri (Lösemi) ile aylardır hastanede yaşam mücadelesi veriyor ve bir sonraki aşamada belki de kök hücresi nakli gerekecek.

Peki Vali Bey'in verdiği,  ya da pek çok hastanın beklediği "Kök Hücre" nedir, nasıl verilir?

Kök Hücre ana hücre demek. Anne karnında bebek oluşurken, başlangıçtaki tek hücre bölünerek çoğalır. Bu hücrelere bir uyarı gelir ve farklılaşma (differansiyasyon) başlar. Yani bir kısmı gidip sinir hücresi olurken, bir kısmı karaciğer hücresine ya da kalp hücresine dönüşür böylece farklı dokularımız ve organlarımız oluşur. Artık geri dönüş olmaz bu organlardaki hücreler tekrar kök hücreye dönüşemez, onların yapısı ve görevleri farklılaşmıştır çünkü. Başka deyişle; bazı dokularda bulunan ve gerekli durumlarda pek çok hücreyi oluşturarak yaşamın devamını sağlayan, üretkenlik ve farklı dokulara dönüşebilme potansiyeli yüksek ana hücrelerdir kök hücreler.

Hematopoetik kök hücreler ise kan yapan ana hücrelerdir. Kemik iliğinde; kırmızı kan hücrelerimiz (alyuvar, eritrosit), beyaz kan hücrelerimiz (akyuvarlar, lökositler) ve kan pulcuklarımız (trombositler) olmak üzere 3 çeşit kan hücresi, hematopoetik kök hücreler tarafından meydana gelir.  Olgunlaşmaları tamamlanınca da kan dolaşımına salınır. Görevi kan üretmek olan kemik iliği, eğer herhangi bir nedenle kusurlu çalışırsa ya da çalışamazsa, dolaşan kandaki alyuvar, akyuvar ve trombositlerde azalmalar görülür. Normal kan hücreleri giderek azalır. İşte kemik iliği kanseri olan lösemide, kemik iliğinde sorunlu kan hücresi üretilmesidir esas sorun.

Löseminin farklı tipleri var ama tüm lösemilerin ortak özelliği vücudu mikroplara karşı savunan lökositlerin (akyuvarlar) kontrol edilemeyecek düzeyde çoğalması. Kontrolsüz çoğalma sonucu esas görevlerini yapamaz hale gelir lökositler. Eritrositlerin (alyuvar) ve trombositlerin de görevini aksatmasına neden olur.

Normalde 1 mm3 kanda 5 milyon eritrosit ve 4 bin ile 11 bin arasında lökosit bulunur. Lösemide ise lökosit sayısı 1 mm3 kanda 1 milyona kadar çıkar. İşte bu yüzden lösemi tedavisinin esas amacı akyuvar sayısını azaltmak olur. Cerrahi yöntemler kullanılamaz. Kanser ilaçları (kemoterapi) ve ışınla (radyoterapi) yapılan tedavi ile kan hücreleri öldürülür. İlaçlar ve ışın dozları löseminin çeşidine hastanın durumuna göre değişiklik gösterse de ana mantık bu. Sonrasında hematopoetik kök hücre nakli yapılırsa sağlıklı kan hücreleri üretilir ve yüksek oranda hasta iyileşir.

Tüm organ nakillerinde olduğu gibi kök hücre nakli için de uyum aranır. Anne, baba, kardeş ve yakın akrabalarla uyum ihtimali daha yüksek olur. Sırf hasta çocuğunu kurtarmak için yeniden bebek yapan aileler var. Ama illa ki akraba olmanıza gerek yok. Enteresan bir şekilde sanırım dünyada herkesin bir kemik iliği ikizi mevcut! Hiç tanımadığınız hatta belki dünyanın öbür ucunda yaşayan birinin sizinle 10'da 10 uyumlu kemik iliği var. 

Gelelim kök hücre kaynaklarına. Kemik iliği, damarlardaki dolaşan kan ve göbek kordonu (doğum sırasında bebeğin kök hücreleri buradan alınabilir) diye 3 gruba ayrılır. Eğer göbek kordon kanı aldırmadıysanız ilk iki kaynak kullanılır. Kemik iliği naklinde, vericinin kemik iliğinden anestezi altında kök hücre toplanır. Yakın zamana kadar bu yöntem kullanıldığı için bu işleme "kemik iliği nakli" denirdi. Son yıllarda kök hücreler özel cihazlarla damardan toplanarak nakil yapılır ki buna da "periferik kök hücre nakli" denir. Bu yöntemde ameliyathaneye ve anesteziye gerek olmaz.

Yapmanız gereken İzmir için söylüyorum Ege Üniversitesi  Tıp fakültesi Hastanesi Kan Merkezine (tel: 0 232 3904029) gidip "donör olmak istiyorum" demek. Sadece 1 tüp kan veriyorsunuz ki tahlileriniz yapılıyor, verici olabilecek misiniz bakılıyor. Eğer kök hücre bekleyen bir hastayla uyumlu ise kanınız, sizi çağırıyorlar. Önce kan hücre sayınızı arttırmak için bir iğne yapılıyor. Ardından bir kolunuzdan kan alınırken, cihaz kök hücreleri seçiyor ve öbür kolunuzdan kan geri veriliyor. Yani siz kan değil sadece kök hücre vermiş oluyorsunuz.

İnsan hayatı hele hele çocukların hayatı söz konusuysa durmak, ölümü beklemek bize yakışmaz. Üzerimize düşeni yapalım, kök hücre vericisi olmak için gönüllü olalım.

Denizleri kurtaralım.

Sağlıkla kalın.