Yalan makinesi, hemen her daim en çok merak uyandıran teknolojik ürünler arasında yer almaktadır. Gerek filmler gerek diziler gerekse de romanlarda rastlandığı zaman ilgili kişileri dikkat kesilmeye davet eden yalan makinesi, günümüzde de yaygın kullanıma geçmeye doğru ilerleyen ürünler arasında yer alıyor. Yalan makinesi, aslında resmi ismi ile yalan dedektörü olarak anılmaktadır ve birçok farklı kurum ve kuruluşta kullanılmaktadır. Bu yazımızda da yalan makinesi nedir, yalan makinesi nasıl çalışır ve yalan makinesi kullanım alanları nelerdir gibi soruların cevaplarını iletiyor olacağız.
Yalan makinesi, yalan dedektörü nedir?
Yalan makinesi, daha önce de ifade edildiği gibi aslında yalan dedektörü olarak bilinmektedir. Bir diğer ismi ise poligraf olarak belirlenmiş durumdadır. Poligraf, bir kişinin belirli sensörler ile vücut analizini gerçekleştiren ve bu analizler doğrultusunda verdiği cevapların doğruya ya da yanlışa yakın olup olmadığını anlamak için kullanılan bir teknoloji ürünüdür. Her ne kadar insanları aldatmak her ne kadar kolay olsa da yalan makineleri yani lie detector cihazları için bu durum geçerli değildir. Poligraf cihazı belirli sorular karşısında kişinin nasıl cevap verdiğini izlemek ve yalan söyleyip söylemediğini anlamak için kullanılıyor.
İsminin tam karşılığı veren bu cihaz, uygulanmak istenen kişiler için yalan testi gerçekleştirmektedir. Yalan testi kapsamında uygulanacak olan erkek veya kadın bireylerin üzerine, çeşitli sensörler takılmaktadır. Bu sensörler aracılığı ile yalan makinesi kullanan kişi yani poligraf uzmanı olan kişi, cihazdan elde edilen verileri analiz etmektedir ve analizler sonucunda kişinin doğruyu ya da yalanı söyleyip söylemediği üzerine görüş bildirmektedir.
Makine destekli ilk yalan makinesi 1913 yılında William Mouton Marston tarafından icat edilen sistolik kan basıncı testiydi. Ancak sadece kan basıncı üzerinden ölçüm yapıldığı için ne yazık ki sonuçların doğruluğu çok çelişkili oluyordu. Günümüzde ise tahmin edilebileceği üzere teknolojinin gelişmesi ile paralel olarak gelişim göstermiştir. 1921 yılında ise farklı bir model geliştirildi. Adli bilimci ve bir polis memuru olan John Augustus Larson yalan makinesini bir adım öteye taşımayı başardı ve ortaya daha etkili bir test çıkardı. İlk dönemlerde söz konusu bu yenilenmiş olan yalan makinesi yani yalan dedektörü, mahkemeler tarafından kabul görmedi ve bu konuda çalışmalar gerçekleştirildi. Bir süre sonra ise yayılmaya başlayan bu cihazlar her ne kadar kesin sonuçlar vermiyor olsa da bankalar, fabrikalar ve devlet departmanlarında kendini göstermeye başladı. Bunun sonrasında ise oldukça hızlı bir şekilde toplum tarafından kabul gördü ve aktif olarak kullanılmaya başlandı.
Yalan dedektörü nasıl çalışır ve yalan testi nasıl yapılır?
Yalan dedektörü ile yapılan testlere de yalan testi yani lie test ismi verilmiş durumdadır ve bu isimle bilinmektdir. Haber Tekno sitesinin yayınladığı bir haberdeki detaylara göre yalan makineleri ile yapılan yalan testi kapsamında kişiye dört ila altı sensör bağlanır. Bu sensörler üzerinden alınan sinyaller ve bilgiler de bilgisayar üzerinden kağıt üzerine aktarılır. Bu konudaki bilgiler de HaberTekno haberinden derlenmiştir: Yalan Makinesi (Yalan Dedektörü) Nedir, Nasıl Çalışır? Yalan Söyleyeni Anlama Yöntemi Poligraf Testi Yalan makinesinden alınan bu bilgiler de uzman kişi tarafından analiz edilir.
Poligraf ile yapılan yalan testi kapsamında bahsi geçen bu sensörler, yalan testi uygulanan kişinin nabzını, terleme miktarını, nefes alış hızını, deri iletkenliğini ve kan basıncını yani tansiyonunu ölçmektedir. Ayrıca bazı gelişmiş poligraf modelleri kol ve bacak hareketlerini ve göz bebeği boyutunu da kaydetme ve izleme yeteneğine de sahiptir. Kişinin üzerine sensörlerin bağlanması ve çalışır durumda olduğundan emin olunmasından sonra, uzman kişi tarafından yalan testi süreci başlamaktadır. Yalan testi, toplamda üç farklı bölümden oluşmaktadır. Bu adımlar sırası ile sensörlerin takılması ve kontrol edilmesi, test için ön hazırlık süreci ve yalan testinin gerçekleştirileceği süre olarak belirmektedir.
Sensörlerin takılmasından ve doğru bir şekilde veri elde ettiğinden emin olunmasından sonra, ilk olarak özel eğitilmiş uzman kişi tarafından yaklaşık 1 saatlik bir normal soru cevap süreci başlatılır. Bu süreçte bulunulan ortamda sadece testi yapan uzman ve testin yapıldığı kişi bulunur. Herhangi üçüncü bir kişinin yalan testi sırasında bulunması, elde edilecek soruların doğruluk oranını düşürmektedir. Söz konusu olan bu ikinci aşamanın da tamamlanmasından sonra, üçüncü aşamaya geçiş yapılır. Bu süreçte hangi konuda yalan söylenip söylenmediği anlaşılmak isteniyorsa, kişiye sorulan soruların konusu o yönde değiştirilir. Bu süreçte yalan makinesi yani yalan dedektörü üzerinden anlık olarak veri takibi gerçekleştirilir. Genel itibari ile kalp atışındaki hızlanmalar, terleme ve tansiyonun giderek yükselmesi teste giren kişinin yalan söylediğinin göstergesidir.
Yalan testi süresi ise 2 saatten çok daha fazla olacak bir zaman dilimine yayılabilir. Bu süreç, testin ne kadar önemli ve hangi kurum tarafından yapılacağına göre değişkenlik gösterebilir. Yalan makinesi ile yapılan yalan testine katılan kişinin hakları nelerdir? Öncelikle belirtmek gerekirse yalan makinesi ile yapılacak olan yalan testine, sadece ve sadece gönüllü olan kişiler dahil olabilir. Aksi durumda elde edilen bu veriler geçersiz sayılmaktadır ve bununla ilgili yazılı izin alınması gerekmektedir. Bununla beraber test süresince katılımcı, tüm sorulara yanıt vermek zorunda değildir ve istediği zaman yalan testini sonlandırabilir. Hükümetler, özel şirketler ve bazı farklı kurumlar tarafından yapılabilen bu testler, her daim kesin sonuç vermeyeceği için mahkemeler tarafından net bir delil olarak kabul görmek zorunda değildir. Mahkemede yer alan hakim, gerekli gördüğü durumlarda yalan makinesi sonuçlarını yok sayabilir.
Yalan makinesini kandırmak mümkün mü?
Elbette ki birçok kişinin aklına gelen sorular arasında, yalan makinesinin kandırılabilip kandırılamayacağıdır. Bu konuda ise hem net bir cevap hem de mallak bir cevap verilebilir. Çünkü bu sorunun cevabı hem teste katılan kişiye hem de testi uygulayan uzmana göre değişkenlik göstermektedir.
Öncelikle belirtmek gerekirse yalan makinesi kandırmak, imkansız değildir. Ancak oldukça zor bir işlemdir. Teste katılacak kişinin ne derece eğitimli ve soğuk kanlı olduğu, büyük bir öneme sahiptir. Özellikle de hükümetlerin özel eğitimli memurları, bu konuda üzerinde çalışmalar yapmaktadır. En azından iddia edilen bilgiler bu yönde şekillenmektedir.
Dolayısıyla net bir şekilde yalan makinesinin kandırılabilir olduğunu ancak bu işlemin çok zor olduğunu belirtmek mümkün olacaktır.
Yalan makinesinin fiyatı ne kadardır ve yalan makinesi nerede satılır?
Yalan makinesi kullanan ülkeler arasında, şu an için bilinen iki ülke bulunmaktadır ve bu ülkeler Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri olarak sıralanmaktadır. Dolayısıyla yalan makinesi satışları da sadece bu iki ülkede yapılmaktadır. Yalan makinesi sadece belirli kurumlar ve kişiler tarafından kullanılabileceği için, poligaf satın almak herkes için mümkün değildir. Bununla birlikte sadece poligraf satın almak da yeterli olmayacaktır. Zira hem yalan makinesinin kullanımı hem de elde edilecek olan verilerin analiz edilmesi, belirli bir uzmanlık gerektirmektedir. Rusya’dan elde edilen bilgilere göre yalan makinesi fiyatı yani poligraf fiyatı, yaklaşık olarak 10 bin dolar seviyesinde yer almaktadır. Elbette ki söz konusu bu fiyat, ortalama olarak ifade edilmektedir. Daha altında ya da daha üstünde yalan makinesi satın almak mümkün olabilir. Sadece satın almakla yetinilemeyeceğinin bilgisi verilmişti. Yalan makinesi kullanımı yani uzmanlığı için kişilere belirli kurumlar tarafından uzmanlık eğitimi verilmektedir. Bu eğitim süresi de değişkenlik göstermektedir. Yine yalan makinesi fiyatı durumu gibi yalan makinesi uzmanlık eğitimi için de 10 bin dolar ortalama fiyat bilgisi kendini göstermektedir. Ancak yine daha önce belirtildiği gibi bu fiyatlar ortalama fiyatlardır ve değişkenlik gösterebilir. Yalan makinesi, yalan dedekötür veya poligraf olarak alınan bu yalan testi cihazlar, her geçen gün çok daha fazla kurum ve kuruluşlar tarafından kullanılmaktadır. Bilim ve teknoloji tarafındaki gelişmeler ile birlikte hem daha hassas ölçüm hem de daha hassas veri analizi mümkün olduğu için, önümüzdeki yıllarda önemi ve kullanım alanı da artacak gibi görünmektedir.