Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Ofisi, toplumsal cinsiyete duyarlı dil kullanımı ve cinsiyetçi kalıp yargıların kırılmasını sağlamak amacıyla 'Toplumsal Cinsiyete Duyarlı İletişim Rehberi' hazırladı. Rehberde günlük hayatta kullanılan kimi ifadelere de yer veriliyor. Örneğin yönetici konumunda konuşan kişinin 'Bu işi bizim kıza vereceğim' demesi yerine 'Asistanımdan bu işi üstlenmesini rica edeceğim' demesi gerektiği yazıyor.
Yine 'Güzelim, canım' yerine 'Adıyla hitap edelim' deniliyor.
Yargı ile yaklaşmayın!
Rehberde; 'Bazı is¸ ve görevler yalnızca erkeklere veya kadınlara uygunmuş gibi düşünmeyin!' diye yazıyor.
Örneğin; mesleki kalıp yargılara göre çocuk bakıcısı, hemşire, hostes, öğretmen, sekreter sadece kadın meslekleri olarak düşünülürken; esnaf, mühendis, pilot, tamirci, teknisyen, ustabaşı, yargıç erkek meslekleri olarak kabul ediliyor.
Buna göre rehberde, 'Bazı mesleklerin sadece erkeklere özgü olduğu varsayımından hareketle, bu tür sözcüklerin önüne kadın sözcüğünü ekleyerek kadını ötekileştiren ifadelerden kaçının' ifadesi yer alıyor.
'Dışlayıcı olmayın'
Toplumsal cinsiyet ile ilgili kalıp yargıları destekleyen ve cinsiyetçi özellikleri ortaya koyan bir dilden kaçınmak ve iletis¸imde olumsuz etkileri azaltmak için dikkat edilmesi gereken hususlardan bir kaçı şöyle:
'Sevgili anneler, sınıf partimiz için kurabiye pis¸irmenizi rica ediyoruz' gibi dışlayıcı cümleler kurmaktan kaçının. Daha kapsayıcı alternatif cümleleri düşleyin. 'Sevgili aileler, sınıf partimiz için kurabiye pişirmenizi rica ediyoruz' gibi...
Nezaket içeren hitapları cinsiyet eşitliğini destekleyecek şekilde kullanın. Kadınları bir erkekle ilişkisiyle (yani evli olup olmamasıyla) etiketleyen nezaket içeren veya kadını bir erkeğin uzantısı olarak görerek önemsizleştiren ve görünmez kılan hitaplardan kaçının.
Dile yerleşmiş olan ve kalıplaşmış cinsiyetçi sözcük, ifade, atasözü, deyim, vb. kullanmaktan kaçının, cümleleri farklı ifade etmeyeçalışın. Örneğin: Adama benzemek, erkekliğe sığmamak, hanım evladı, Kızını dövmeyen dizini döver. erkek sözü vermek gibi...
Erkek çocuk değil, oğlan çocuk
Rehberde, 'Kalıp Yargıları Yeniden Üretmekten Kaçının' başlığı altında verilen örneklerden birkaçı: Bayan tuvaleti (ön yargılı)- Kadın tuvaleti (ön yargısız).
Kızlık soyadı; evlilik öncesi soyadı, -adam; eleman, çalışan - kız çocuk, erkek çocuk; Kız çocuk, oğlan çocuk - Kkdın gazeteci değil, gazeteci...
Başka örnekler
'Dışlayıcı Terimleri Kullanmaktan Kaçının' başlığı altında ise şu örnekler sıralanmış: Adam; insan, kişi (ön yargılı)- , birey (ön yargısız)...
İnsanoğlu Ademoğlu - insanlık, projeye adam almak- projeye eleman/ çalışan almak, kameraman- kamera operatörü, kadın/bayan gazeteci- gazeteci, kadın/bayan muhabir-gazeteci, muhabir, kurucu babalar- kurucular, centilmenlik anlaşması, yazısız sözleşme- sözünün eri, verdiği sözü yerine getiren...
Rehberde günlük hayatta kullanılan kimi ifadelere de yer verilmiş. Örneğin yönetici konumunda konuşan kişinin, 'Bu işi bizim kıza vereceğim' demesi yerine 'Asistanımdan bu işi üstlenmesini rica edeceğim' önerisi getiriliyor.
Yine işyerinde 'kızlar, çocuklar' yerine 'arkadaşlar' denmesi öneriliyor. 'Güzelim, canım' yerine 'Adıyla hitap edelim' deniyor.
Diğer örnekler
'Araştırmacılar genellikle karılarını ve çocuklarını ihmal ederler' yerine 'Araştırmacılar genellikle eşlerini ve çocuklarını ihmal ederler.'
'Komitedeki bütün hanımlar alınan kararı destekledi' yerine 'Komitedeki bütün kadınlar alınan kararı destekledi.'
'Kadın şoför kaza yaptı' yerine 'Şoför kaza yaptı.'
'Türkiye'den bir kadın hekim başarıya imza attı' yerine 'Türkiye'den bir hekim başarıya imza attı.'
GÜNÜN HABERİ
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye ofisi hazırlanan rehberde 'Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları" kadınların ve erkeklerin davranış biçimlerine dair basit varsayımlar ve fikirler olarak tanımlanıyor.
Örneğin, erkek karakterler ağırlıklı olarak agresif, rekabetçi ve girişken olarak temsil edilirken; kadınlar pasif, işbirlikçi ve çekingen olarak temsil ediliyor.
Yine bu kalıp yargılara göre; erkek, aileyi ve evi geçindiren olarak konumlandırılırken, kadına ailenin bakımını sağlayan anne/eş olma rolü veriliyor.
