Zeynep Kaya- İzmirliler, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Zooloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Mehmet Sıkı'yı 'Kuş Profesörü' olarak tanıyor. 35 yılını Kuş Cenneti'ne veren, onu insanlardan, bilinçsiz bürokratlardan, köpeklerden koruyan ve bugüne büyüyerek gelmesini sağlayan Sıkı bu sıfatı hak ediyor.
Yıllardır 'Kuş Profesörü' olarak tanınan, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Zooloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Mehmet Sıkı, 35 yıldan beri İzmir Kuş Cenneti'ne sahip çıkarak, çalışmalar yaptığını belirtti. İzmir Kuş Cenneti'nin Türkiye'de gözlenen 486 kuş türünden Gediz Deltası'nda gözlenen 295 kuş türü ile çok sayıdaki kuşa ev sahipliği yaptığını vurgulayan Prof. Dr. Mehmet Sıkı, 295 kuş türünden 63'ünün yerli, 54'ünün yaz göçmeni, 47'sinin kış göçmeni olduğunu, 30'unun ise transit geçen kuş türü olduğunu açıkladı.
*Bize İzmir Kuş Cenneti'ni tanıtabilir misiniz?
İzmir Kuş Cenneti, İzmir'in 25 km kuzeybatısında, Gediz Nehri'nin eskiden denize döküldüğü yerde tuzlu, tatlı ve acı su bataklıkları, koylar ve lagünlerden oluşan 20.400 hektar alana sahip geniş bir kıyı sulak alanıdır. Sığ sularla örtülü olan dalyanlar, yıl boyunca değişik su kuşlarının barınmasına ve kuluçkaya yatmasına imkan tanır. İzmir Kuş Cenneti Türkiye'de gözlenen 486 kuş türünden Gediz Deltası'nda gözlenen 295 kuş türü ile çok sayıda kuşa barınma imkanı sağlıyor. Bu türlerden 108'i kuş cennetinde ürüyor.
*Flamingolardan biraz bahsedebilir miyiz?
Flamingolar Türkiye'de iki yerde ürüyor. Birisi Tuz Gölü, diğeri İzmir Kuş Cenneti içerisindeki 2012 yılında özel olarak yaptırdığımız adada ürüyorlar. Üçüncü bir üreme yeri bilinmiyor. Flamingolar hem turizm hem ekonomi bakımından önemli. Cüsselerinden dolayı kuş cennetine ilk geldiğinizde size hoş geldin diyen ilk tür oluyor ve buna bayrak türü diyoruz. Biz flamingoyu koruduğumuz zaman, bunun yanında tüm kuş türlerini ve ekosistemi korumuş oluyoruz. Buna da şemsiye türü diyoruz.
*Öğrencilik yıllarınızdan itibaren flamingolar üzerinde çalışmışsınız. Çalışmalarınızı anlatabilir misiniz?
1982 yılında doktora çalışmalarımı yaparken, flamingoların burada ürediğini ilk defa ortaya çıkardım. O zaman ada 1500 metrekarelik küçük bir toprak parçasıydı. Ancak bu ada dalgaya karşı korumasız olduğu için 2011 yılına kadar flamingo üremelerinde düşüşlere neden oldu. O dalgalar günümüzde de devam ediyor olsaydı biz ne yazık ki bir çift flamingonun bile ürediğini göremeyecektik. 2012'de koruma tedbirleri alarak birçok yavru elde ettik. 6460 metrekare alanda dünyadaki en büyük flamingo yapay üreme alanını yaptık.
10.782 kuş kuluçkaya yattı o sene. İzmir Orman Müdürlüğü'nde helikopterlerle kuşlarımızın fotoğrafını çektik ve saydık. 2015 yılında en azından 70.000 yavrumuz oldu. Şimdi belirtmeliyim ki flamingolarla ilgili üniversitemizin üstlendiği bir görev var ve onlarla ben ilgileniyorum, ben komut ediyorum. En belirgini de yapay üreme platformlarını hazırlatmamız oldu.
*Flamingolar kaç yumurtayla kuluçkaya yatar?
Bir yumurtayla yatar, bazen iki yavrulu yumurtalara da rastlanabilir.
*Bu kuşun havada kalma süresi nedir?
Öncelikle şuna değineyim. Ilıman iklim kuşu olan flamingolar bizim bölgeye gelir. Kışınki sayımız yazınkinden biraz daha fazla oluyor. Grup içerisinde değişim oluyor. Bizim Türkiye'ye gelen flamingo yetişkin hale geldiğinde 2-3 yıl sonra İtalya'ya, Fransa'ya gidebiliyor. Akdeniz çanağı etrafındaki diğer alanlara gidebiliyor. Uçuşuna gelince de onu hava şartları belirler genelde. Hava bozuk ve fırtınalı olduğunda en yakın uçuş yerine iner. Böyle durumlarda sığınakları, barınakları tercih ediyorlar. İspanya, Fransa, Tunus'taki kuşlar da bize geliyorlar. Böyle grup içinde uçarak bir dönüşüm oluyor.
*Kuş Cenneti'nde bulunan 295 kuş türünden bahsederek en önemli türleri ele alabilir misiniz?
Burada tespit edilen 295 kuş türünden 63'ü yerli, 54'ü yaz göçmeni, 47'si kış göçmeni olup 30 tür de transit geçen türlerdendir. Burada değişik familyalar dahil 107 kuş türü kuluçkaya yatıyor. Bu türlerden önemlileri arasında tepeli pelikan, flamingo, sandviç deniz kırlangıcı, küçük kerkenez, angıt, deniz saksağanı, uzunbacak, kılıçgaga, mahmuzlu kızkuşu, Akdeniz martısı ve Hazer deniz kırlangıcı sayılabilir.
*İzmir Kuş Cenneti'nin korunmasına yönelik ne tür çalışmalar yaptınız?
Alanın ilk defa 1 Kasım 1984 tarihinde Doğal ve Arkeolojik SİT Alanı ilan edilmesi için başvuru yapıldı. 1985 yılında alan 1 ve 2. derece Doğal SİT ve 1. derece Arkeolojik SİT Alanı ilan edildi.
1999 yılında 2. derece Doğal SİT Alanı'nın derecesi yükseltilerek 1. derece Doğal SİT Alanı'nın sınırları genişletildi.
2002 yılında ise Bostanlı-Mavişehir'in batısında kalan sulak alan 1. derece Doğal SİT Alanı ilan edilerek korunan alanlar bugünkü sınırlara ulaştı.
*Nesli tükenmekte olan kuş türü var mı?
Nesli tehlike altında olanlara tepeli pelikanları örnek gösterebiliriz. Bunlar Türkiye'de dört yerde ürüyor. Ardahan'da Aktaş Gölü, Manyas Kuş Cenneti, İzmir Kuş Cenneti, Dilek Yarım Adası'ndaki dalyanlar.
1882'de pelikanların burada ürediği tespit edildiğinde flamingoların 25 yılda uğradığı üreme kaybına tepeli pelikanlar da uğradı. Benim ilk kuluçka fotoğrafını çektiğim alan ne yazık ki yok oldu. Genel kurullardan izin alarak, eski kaybolan adaların yerine birbiriyle bağlantılı iki ada yaptırdık. Şimdi üremelerine devam ediyorlar ama risk devam ediyor.
*Bu kuşlar ne ile besleniyorlar?
Şu anda bizim bütün kuşlarımız, mevcut ekosistemin ürettiği besinlerle besleniyorlar. Mesela pelikanlar genelde balık yiyor. Bu deniz balığı da olur, tatlı su balığı da olur. Flamingolar ise balığı en son çare olarak tercih ediyorlar, çünkü gaga yapıları uygun değil. Genelde flamingolar çamur ve su içerisindeki büyük omurgasızları ve küçük bitki ve canlıları filtre ederek besleniyorlar.
*Gediz Deltası'na yönelik yönetim planı faaliyetiniz var mı?
2007 yılında onaylanan ve 2014 yılında revize edilen Gediz Deltası Yönetim Planı'nda Ege Üniversitesi'nin önemli 12 faaliyeti bulunuyor, bunlardan 10'u kuşlar ve yaşama ortamlarının iyileştirilmesi hakkında. Bu 10 faaliyetin yerine getirilmesinde kişi ve kurum olarak bizim görüşlerimiz dikkate alınarak çalışmalar yapılıyor.
*İzmir Kuş Cenneti tatlı su ekosisteminde 1987 yılında kuraklık görüldü. Buna yönelik ne gibi önlemler aldınız?
1993 yılında önerdiğimiz Rama Cansuyu projesi gerçekleştirildi. Bu proje 2014 yılında DSİ 2. Bölge Müdürlüğü tarafından revize edildi. Ancak sistemdeki arızalar nedeni ile 2015 ve 2016 yılında çalışmadı. 1999 yılında sazlıklardaki tatlı suyun depolanması ve kontrollü olarak denize boşaltılması için de suyun yönetimine yönelik gerekli tedbirlerin alınması sağlandı.
*İzmir Kuş Cenneti alanını tehdit eden olaylar gündeme geldi mi hiç?
Elbette yaşandı. Son 30 yıl içerisinde bu alanı tehdit eden çok olay yaşandı. İzmir Kuş Cenneti sahillerine bir liman yapılması gündeme gelmişti, Kuzeyde Gediz'in aktığı yere tersane yapılması gündeme gelmişti. Homa Dalyanı kıyılarına balıkçı barınağı ve plaj yapılması gündeme gelmişti. 1984 yılındaki müracatımız, bugün İzmir Kuş Cenneti'nin yaşaması için ilk adım oldu. 1985-89-2002 yılında 3 tane koruma kurulu kararı alınmamış olsaydı, bugün İzmir Kuş Cenneti'yle ilgili konuşuyor olmayacaktık. Tabii karar aldırmak önemli ama onların uygulanmasını sağlamak çok daha önemli. Alınan kurul kararları genelde kağıt üzerindedir ve bu şekilde icraat olmuyor. Bunların takipçisi oluyoruz.1987-89 yıllarında dikilen okaliptus meselesi vardır, onunla ilgili koruma kararları alındı. Yetkililer kesilmemesi yönünde karar çıkardılar. Ben Mehmet Sıkı olarak o kararın iptali için dava açtım ve 2017 Mart ayında lehimize sonuçlandı. Dolayısıyla bu alana hatalı olarak dikilen okaliptusların kesilmesi kesinleşti.
*Kuş Cenneti'nde kuş popülasyonunun artırılması için yaptığınız çalışmalar nelerdir?
2004 yılında Genel Kurmay Başkanlığı ile yazışarak kuluçka döneminde Kuş Cenneti üzerinde eğitim uçaklarının uçuşunu ve 2014 yılında da Çiğli 2'nci Ana Jet Üs Komutanlığı ile görüşerek helikopter uçuşlarının yasaklanmasını sağladık. Ayrıca İzmir Kuş Cenneti'nde üremeleri tehlikeli durumda olan flamingoların üremelerinin ve sürekliliğinin sağlanması için 2012 yılında kuluçka adasının oluşturulması ve flamingoların yeni adaya gelmesi için de önderliklerde bulundum.
4 Mayıs 2011'de Flamingo kuluçka adasına köpek veya köpekler girmiş, 3500 - 3600 yumurtanın kırılmasına ve flamingoların adayı terk etmesine neden olmuştu. Bu durumu ortadan kaldırmak için flamingo adasının etrafına İZKUŞ tarafından 2400 metre uzunluğunda tahtadan perdeleme yapılmasını sağladık.
Homa Dalyanı'nda dalga erozyonu nedeni ile yok olan üreme adacıklarının yerine tepeli pelikan üreme adası yapılması çalışmalarına bilimsel destek sağlanmış olup, bu çalışmalar 2016 yılında tamamlandı. Tepeli pelikanların adaya gelmesi için yuva materyali atılmıştır.
Su kuşlarının üremesinin sağlanması için Tuzla havuzları içine ilk defa 2014 yılında 14 yuva yeri ve 2016 yılında da 13 üreme ve dinlenme platformlarının Binbir Gıda Çamaltı Tuz İşletmesi Müdürlüğü'ne yaptırılması sağlandı. Arı kuşlarının üremelerini sağlamak için 2015 yılı sonbahar mevsiminde üreme yerlerinin rehabilitasyonu sağlandı. Kuş Cenneti yakınındaki yerleşim yerlerinde bulunan ve elektrik telleri üzerindeki leylek yuvaları ise platform yuva haline getirildi.
*İzmir Kuş Cenneti sulak alanlarının korunması için tarafınızca bazı davalar açılmış. Açıklayabilir misiniz?
Okaliptüslerin kesilmesi ve sazlıklardaki atların alandan çıkarılması davası 07.03.17 tarihinde İzmir Bölge İdari Mahkemesi 4. İdare Dava Dairesi'nin 2017-307 sayılı kararı ile okaliptusların kesilmesi ve atların kuş cennetinden çıkarılması yönünde sonuçlandı.
1. Derece Doğal SİT Alanı olan İşlek sırtında çıkan/çıkarılan yangın ile ilgili soruşturma devam ediyor.
726 nolu meradaki 2 ağılın kaldırılması ilgililere Menemen Kaymakamlığı tarafından tebliğ edildi.
726 nolu parselin Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'ndan Orman ve Su İşleri Bakanlığı'na tahsisi için yazışmalar devam ediyor. 15.03.2017 tarihinde Menemen Cumhuriyet Savcılığı'na suç duyurusunda bulunuldu.
Kuş Cenneti doğal SİT alanını 3 bölüme ayıran elektrik tellerinin yeraltına alınması yazışmaları devam ediyor.
1. Derece Doğal Sit Alanı olan Kırdeniz ve Çilazmak Dalyanı'ndaki balıkçı barakalarının kaldırılması çalışmaları takip ediliyor.
