Tarih geçmişte yaşanan olayları zaman, mekân unsurlarına dikkat ederek neden ve sonuç ilişkisi içinde inceleyen bilim dalıdır. Geçmişi bilirsek bugünü doğru değerlendirebiliriz. İki devlet tek millet olarak nitelendirdiğimiz Azerbaycan’ın bugün savaşa girdiği Dağlık Karabağ sorununu anlamak için tarihe bakmamız gerekir. Dağlık Karabağ, Azerbaycan’ın batısında, yüzölçümünün %20 sini kapsayan bir bölge. 1981-1992 arasındaki dönemde, Ermeniler isyanlar çıkartarak, daha sonrasında işgal ederek bu bölgeyi hukuksuz olarak topraklarına kattı. 1993 yılında BM Genel Kurulu, Ermenistan'ı kınadı. BM Güvenlik Konseyi de 822 sayılı kararla, Ermenistan'dan işgal ettiği Azerbaycan topraklarını terk etmesini istedi. Bu bölge 27 yıldır Ermeni işgali altında. Bakü yönetiminin aralarında AİHM ve Lahey Adalet Divanı gibi uluslararası hukuk kurumları nezdindeki girişimleri devam ediyor.

*

Geçmiş tarihe bakarsak Ermenistan diye bir ülke ve devlet yok. O bölge “Revan” adıyla bilinen Türklerin yaşadığı bir bölge. 14. yy. da Timur istilasından sonra Osmanlı ve İran Safevi devleti arasında savaşlarla birkaç kez el değiştiren bir alan. Çar Petro ile Kafkaslar Rusların ilgi alanına girince bu bölge Ruslar tarafından işgal edildi. 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Anadolu ve İran’da dağınık olarak yaşayan on binlerce Ermeni, Ruslar tarafından buraya göç ettirilerek bir Ermenistan vilayeti oluşturuldu. Türkler buradan sürülerek bölgenin etnik yapısı değiştirildi. Ermenistan vilayeti kurulduğunda buranın nüfusunun %74 ünü Müslümanlar oluşturuyordu. 1917 de bu %45 e , 1932 de %6 ya düşürüldü. Çarlık Rusya’sının yıkılması ile burada Ermenistan devleti kuruldu.

*

Ermeni güçlerinin 1991'in sonlarına doğru ablukaya aldığı Dağlık Karabağ'ın Hocalı bölgesi, 936 kilometrekarelik alana sahip, 2 bin 605 ailenin, toplam 7 bin kişinin yaşadığı bir kasabaydı. Aralık 1991'de Karabağ'ın başkenti olarak kabul edilen Hankendi şehrini ele geçiren Ermenilerin bir sonraki hedefi Hocalı oldu. Bölgenin etrafındaki bütün köy ve yolları kapatan Ermeniler, kasabanın diğer illerle kara yolu bağlantısını kesti. Ermeni güçlerinin, 25 Şubat'ı 26 Şubat'a bağlayan gece, Dağlık Karabağ'ın Hocalı kasabasına girerek sivilleri hedef aldığı saldırıda, resmi rakamlara göre 83'ü çocuk, 106'sı kadın olmak üzere 613 Azeri hayatını kaybetti. Yapılan otopsi ve incelemelerde cesetlerin birçoğunun insanlık dışı muameleye maruz kaldığı ve işkence görerek öldürüldüğü anlaşıldı. Aralarında Ermeni gazetecilerin de bulunduğu yabancı basın mensupları, katledilen Azerilerin kafa derilerinin yüzüldüğünü, gözlerinin oyulduğunu ve birçoğunun başının kesildiğini aktardı. Yani burada Ermeniler tarafından bir katliam ve soykırım yapıldı.

*

O dönemde güçsüz yapısı ve Ermenilere Rus desteği nedeniyle Azerbaycan bu haksız, hukuksuz işgale direnemedi, 1994 de bir ateşkes anlaşması imzalandı. 27 senedir Dağlık Karabağ Ermeni işgali altında. Bir yanda arkasını Rusya öte yandan dünyadaki Ermeni diasporasına dayayan Ermenistan şımarıklıklarını sürdürdü.  Azerbaycan’ın kuzey batısında Tovuz bölgesinde bu yıl 14 Temmuzda, Ermeniler topçu ateşi ile bir Azeri general ve 11 askeri şehit etti. Yakın zamana kadar ekonomisini ve ordusunu güçlendiren Azerbaycan bu olaydan sonra artan çatışmalar sonrasında işgal altındaki topraklarını geri almak için harekete geçti.

*

Dağlık Karabağ’ı ağır şekilde tahkim eden, bu tahkimatın geçilemeyeceğini düşünen ve nasılsa Rusya’nın devreye girip çatışmayı durduracağını düşünen Ermenistan bu kez fena şekilde yanıldı. Müttefiki olduğu Rusya’ya sırtını dönüp batı yanlısı bir politika izleyen Ermenistan başkanı Paşinyan’ın telefonlarına Putin cevap vermiyor. Zira A.B.D. ile uzun süredir Suriye, Libya gibi ülkelerde gizli bir çatışma içinde olan Rusya, A.B.D nin Kafkasya bölgesinde güç artırmasından hoşnut değil. Öte yandan BM tarafından haklılığı onaylanan, birçok ülke tarafından desteklenen Azerbaycan son zamanlarda savaş konseptini değiştiren Türk SİHA teknolojisi ile Ermenilere darbe üstüne darbe vuruyor. SİHA lar karşısında Ermeni ordusu çaresiz. Direnmek için Azeri sivil yerleşim yerlerine füzeler atıp, sivilleri katlediyor. Ermeni diasporasının güçlü olduğu A.B.D. kendi seçimlerine yoğunlaşmış, Fransa da bu bölgeye gelemiyor, İran’ın siyasal desteği yetmiyor. Görünen o ki hem siyasal iklimi hem de modern silah teknolojilerini yakalayan Azerbaycan 27 yıl sonra haksız ve hukuksuz işgal altındaki topraklarını geri alacak. Allah yar ve yardımcıları olsun. Hani bir deyişimiz var “ Alma mazlumun ahını, çıkar aheste aheste”. Bu kez pek aheste olmayacak.