I. Dünya Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu için büyük bir çöküşün başlangıcıydı. Osmanlı, 93 Harbi’nde kaybettiği toprakları geri almak için, 1914 yılında Ruslara karşı büyük bir taarruz başlattı. Bu saldırı, Sarıkamış Harekatı olarak tarihe geçti ve Osmanlı ordusunun en büyük askeri felaketlerinden birine dönüştü. Ancak, Sarıkamış’taki bu büyük başarısızlık yalnızca soğuk hava koşulları ile açıklanamaz. Harekatın başarısızlıkla sonuçlanmasının ardında, zayıf bir strateji, hatalı planlama, lojistik aksaklıklar, liderlik eksiklikleri ve kültürel farklılıklar gibi bir dizi faktör yer almaktadır.
1. Yetersiz planlama ve strateji
Sarıkamış Harekatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun kafkas cephesinde gerçekleştirdiği en büyük taarruzlardan biriydi. Ancak, harekatın başından itibaren birçok ciddi stratejik hata yapıldı. İlk olarak, Osmanlı komutanları, Kafkaslar’da Rusları büyük bir yenilgiye uğratmak için girişilen harekata yeterli hazırlık yapmadan ve yanlış bir zamanlamayla başladılar. 1914 yılının kış mevsiminde, özellikle soğuk hava koşullarını hesaba katmadan yapılan bu taarruz, hazırlıksız Osmanlı ordusunun işini zorlaştırdı.
Türk ordusu, savaşa geçerliliğini kaybetmiş eski bir plana göre, sınırlı sayıda ve deneyimsiz birliklerle taarruza kalktı. Osmanlı, bu harekâtı gerçekleştirirken, Rus ordusuna karşı güçlü bir zafer elde etmeyi hedefliyordu. Ancak, savaşın ilk günlerinde karşılaşılan zorluklar, harekatı başarısızlığa sürükledi. 1914’teki ilk taarruzlar da başarısızlıkla sonuçlanmıştı ve bu başarısızlık, Sarıkamış Harekatı’nın akıbetini de belirledi.
2. Liderlik krizi ve komutanlık hataları
Sarıkamış Harekatı’ndaki bir diğer önemli faktör, Osmanlı komutanlığındaki liderlik eksiklikleriydi. Osmanlı İmparatorluğu'nun en yüksek askeri liderlerinden olan Enver Paşa ve Cemal Paşa, İstanbul’daki idari görevlerinden feragat ederek cepheye gitmişlerdi. Ancak bu durum, ordu içinde karışıklığa yol açtı. Hedefler netleştirilemedi, stratejik kararlar gecikti ve orduyu yönlendirecek etkili bir liderlikten yoksun kalındı.
Enver Paşa, Türk ordusunun başkomutanı olarak büyük bir rol oynasa da, harekatı yönetme konusunda ciddi hatalar yaptı. Özellikle harekat sırasında, cepheyi yönetme konusunda belirgin bir stratejik yönlendirme eksikliği görüldü. Enver Paşa’nın, ordunun ihtiyacı olan yerlerde yoğunlaşma ve yeterli lojistik desteği sağlama konusunda yetersiz kalması, büyük bir yenilgiyi beraberinde getirdi.
Ayrıca, Osmanlı ordusunda, savaşın başlarında liderlikten yoksun bir durum vardı. Harekât boyunca başarılı bir askeri lider ortaya çıkmadı. Durum böyle olunca, yapılan hatalar ve kararsızlıklar orduyu daha da zayıflattı. Her ne kadar Enver Paşa ve Cemal Paşa gibi isimler ön planda olsa da, hiçbir olağanüstü liderin çıkarak orduyu yönetmesi, büyük bir başarısızlığın temel sebeplerinden biri oldu.
3. Lojistik sorunlar ve dağılmış ordu yapısı
Sarıkamış Harekatı’nda Osmanlı ordusunun karşılaştığı en büyük sorunlardan biri, lojistik sıkıntılardı. Savaşın ilk günlerinden itibaren, Osmanlı ordusu, yiyecek, cephane ve diğer temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlandı. Lojistik destek hattının zayıf olması, askerlerin donanım eksikliklerini ve savaşın zorlu koşullarına karşı dayanma kapasitelerini büyük ölçüde azalttı.
Türk ordusunun bir diğer önemli sorunu da, askerlerin eğitim ve disiplin eksikliğiydi. Çoğunluğu yeni askerlerden oluşan Osmanlı ordusu, deneyimsizdi ve bu da savaşın zor koşullarında hayatta kalma becerilerini olumsuz etkiledi. Ayrıca, Türk ordusunun etnik yapısı da etkili bir birliktelik oluşturmayı zorlaştırdı. Osmanlı ordusu, farklı etnik kökenlerden gelen askerlerden oluşuyordu; Araplar, Ermeniler, Türkler gibi çeşitli milliyetler vardı. Bu, askerler arasında bir tür kültürel yabancılaşma yaratmıştı. Özellikle, imparatorluğun farklı köylerinden gelen gençler ile, imparatorlukla duygusal bağları olmayan, yalnızca dinî bağlılıklarıyla bir araya gelen askerlerin savaşma şevkleri aynı değildi.
Enver Paşa’nın yönetimindeki ordunun, cephelerde eş zamanlı olarak yürütmeye çalıştığı farklı harekâtlar ve bu harekâtlar arasındaki iletişim eksiklikleri, ciddi bir dağılıma yol açtı. Aynı zamanda, ikmal hatları yeterli değildi ve bu da Türk ordusunun savaş alanında etkili bir şekilde savaşa girmesini engelledi.
4. Coğrafi dezavantajlar ve zayıf istihbarat
Sarıkamış Harekatı’nda yaşanan başarısızlığın bir diğer nedeni ise, Osmanlı ordusunun coğrafi dezavantajlarıydı. Sarıkamış, dağlık ve zorlu bir araziye sahipti. Bu durum, kış koşullarının etkisiyle birleşince, Osmanlı ordusunun ilerlemesini neredeyse imkansız hale getirdi. Zorlu kış şartları ve dağlık arazinin birleşimi, Osmanlı askerlerinin hareket kabiliyetini büyük ölçüde kısıtladı.
Ayrıca, Osmanlı istihbaratı, Rusların hareketlerini doğru bir şekilde öngöremedi. Ruslar, Osmanlı taarruzunu beklememelerine rağmen, Osmanlı’nın zayıf noktalarını hızla keşfettiler ve savunmalarını buna göre şekillendirdiler. Sarıkamış Harekatı’nda, Osmanlı ordusunun bu coğrafi ve istihbarat eksikliklerinden yeterince faydalanamamış olması, yenilginin temel sebeplerindendi.
5. Kültürel farklılıkların etkisi
Osmanlı ordusundaki etnik ve kültürel çeşitlilik, Sarıkamış Harekatı’ndaki başarısızlığın arkasındaki bir başka önemli faktördür. Osmanlı İmparatorluğu, çok sayıda etnik grubun bir arada yaşadığı bir devletti ve ordusunu da bu etnik çeşitlilikle oluşturuyordu. Arap, Ermeni, Türk gibi farklı etnik kökenlerden gelen askerler, savaşın zorlu koşullarında aynı hedef için savaşmakta zorlanıyorlardı.
Osmanlı İmparatorluğu'ndaki askeri yapı, bir arada yaşama kültürü nedeniyle her etnik grup için aynı motivasyon seviyesini yaratmakta zorlanıyordu. Türkler, vatanlarını savunma noktasında büyük bir azimle savaşırken, diğer etnik gruplardan bazıları, Osmanlı İmparatorluğu ile duygusal bir bağ hissetmiyordu ve bu da savaşma şevklerini etkiliyordu. Kültürel bağların zayıf olması, askerlerin motivasyonunu da doğrudan etkileyen bir unsurdu.
Sarıkamış Harekatı'nın derin izleri
Sarıkamış Harekatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında yaşadığı büyük askeri felaketlerden biriydi. Sarıkamış’ta yaşanan başarısızlığın sebepleri, yalnızca hava koşullarına indirgenemeyecek kadar karmaşıktır. Yetersiz planlama, kötü yönetim, lojistik sorunlar, liderlik eksiklikleri ve kültürel farklılıklar, harekatın başarısız olmasında önemli rol oynamıştır. Sarıkamış, Türk tarihinin dönüm noktalarından biri olarak, askeri strateji ve yönetim hatalarının ağır bedellere mal olabileceğini gösteren bir örnek olarak hafızalarda kalmıştır.
