Sosyal medyanın hayatımıza girmesi ile birlikte yakınlarımızla iletişim kurabiliyor, güncel haberleri takip edebiliyor, alışveriş yapabiliyor, aradığımız her türlü bilgiye kolayca ulaşabiliyoruz. Fakat sosyal medya kullanıcılığı her zaman bu kadar faydalı ve masum olmayabiliyor. Zira alışkanlıklarımızın değişmesi, koronavirüsünün sosyal hayatı neredeyse sıfıra indirmesi derken sosyal medya mecralarında geçirilen süre artışı açık bir şekilde görülüyor. Sosyal medya sitelerinde geçirilen zaman arttıkça da , bu mecraların insanlar bakımından sosyalleşme platformu olmasının yanı sıra; sosyolojik bir olgu olan suçların da alanı haline gelmesi kaçınılmaz oluyor. Sosyal medyanın zararı da tam olarak bu noktada ortaya çıkıyor. Bazen sevmediğimiz bir habere eleştirel yorum yaptığımızı düşünürken, bazen de bir fotoğrafın altında fikir beyan ederken aslında hakaret suçu işleyebiliyoruz.
Hakaret suçu ve ağır eleştirinin ayrımını ve sınırını bilmediğimiz zaman hakkımızda yapılacak soruşturmadan kaçış ise maalesef mümkün olmuyor. Özel hayatın gizliliğini ihlal, hakaret suçu , halkın sosyal sınıf - ırk - din - mezhep veya bölge bakımından farklı özelliklere sahip bir kesimini diğer bir kesimi aleyhine kin ve düşmanlığa alenen tahrik suçları en çok sosyal medya aracılığı ile işlenen suçlar haline geldi. 2021 yılı içerisinde ise sosyal medya aracılığı ile en sık işlenen suç, hakaret suçu oldu.
Peki Hakaret Suçu Nedir?
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesi uyarınca; “Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.” demek suretiyle hakaretin ne şekilde gerçekleşebileceğini ve en önemlisi de kanunun hangi eylemleri hakaret sayacağını açıklamaktadır. Hakaret suçu sövmek, huzurda (mağdurun yüzüne karşı) , gıyapta ( mağdurun yokluğunda) ve alenen işlenebilen suç tipidir. Bazı durumlarda da hakaret suçunun ‘nitelikli hali’ oluşur ki bu durumlarda verilecek ceza arttırılır. Kamu görevlisine karşı, görevinden dolayı hakaret etmek ve suçun sosyal medya aracılığı ile alenen işlenmesi durumu buna örnek verilebilir.
Zamanaşımı ve Uzlaştırma
Hakaret davasına konu olan ve şerefe karşı suçlar başlığı altında tanımlanan şekilde kanunun suç saydığı sözlü veya yazılı, eylem veya eylemlere maruz kalan kişinin, altı ay içerisinde suçun işlendiği yer Cumhuriyet Başsavcılığı’na olayı anlatan bir şikâyet dilekçesiyle müracaatı ile soruşturma başlatılır. Dolayısıyla takibi şikayete bağlı bir suç olup altı aylık zamanaşımına tabiidir. Hakaret suçları uzlaştırma hükümlerine tabii olup; kamu görevlisine ve cumhurbaşkanına hakaret suçu, şikayete tabi suçlardan olmadığından uzlaştırma kapsamında değildir.
Nasıl İspat Edilir?
Konusu hakaret içerikli davalarda; hakarete maruz kalan kişinin mağduriyetini delillendirmesi gerekmektedir. Bu davalarda delil olarak tanık anlatımları kabul edileceği gibi hukuka uygun şekilde elde edilen görüntü ve ses kayıtları ile yazışmalar veya sosyal medya kayıtları da hakareti ispat için mahkemelere sunulması gereken delillerdir. Şikayet üzerine, suçu işleyen kişinin sosyal medya hesabının IP adresinin araştırılarak bulunması ve IP adresi üzerinden adresine ulaşabilmek en kolay yoldur. Ancak twitter, instagram, facebook gibi şirketler kullanıcıların IP adreslerini adli makamlarla her zaman paylaşmamaktadır. Uygulamada polisler, bu tarz suçların faillerini sosyal medya hesapları üzerinde araştırma yaparak bulmaya çalışmaktadır. Sosyal medya hesapları üzerinde el edilen dataları, emniyette bulunan datalar ile kıyaslayarak faili bulmaya çalışmaktadırlar. Bu suretle, sosyal medya hesaplarına kaydedilen cep telefonlarının belli hanelerine ulaşılabilmektedir. Bu durumda, şüpheli olarakgörülen bu şahısların bilgisayar, tablet ve cep telefonlarına el konularak bu materyallar üzerinde bilirkişi incelemesi yapılarak fail tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu anlamda cep telefonu, tablet, bilgisayar gibi materyallerin önemli bir ispat aracı olduğunu söylemek mümkün. Görüldüğü gibi, sosyal medyadan hakaret suçu işleyerek hesabını donduran veya kapatan kişiler için kaçış hiç de kolay olmuyor.
Hangi Sözler Hakaret Suçunu Oluşturur?
Burada suçun oluşmasında kıstas , kanun tanımındaki gibi kişinin onur, şeref veya saygınlığını rencide edecek somut bir fiil veya olgu isnat edilmeli veya sövme yoluyla kişinin onur, şeref veya saygınlığına saldırılmasıdır. Kanunda belli şekillerde saymak mümkün değildir. Örneğin Bir kişiye açık açık “şerefsiz”, “namussuz”, “pislik”, “aptal”, “geri zekalı”, vb. gibi sözler söylemenin hakaret suçunu oluşturacağı kuşkusuzdur. Kişiye isnat edilen somut olgu kişinin mevcut fiziksel veya psikolojik bir özelliğine vurgu yapsa da hakaret suçunu oluşturur. Örneğin, aksayarak yürüyen birine “allahın topalı” demek, gözü görmeyen birine “kör herif” demek hakaret suçunun oluşmasına neden olur. Hakaretin alenen işlenmesi halinde, hakaret suçu nedeniyle öngörülen ceza 1/6 oranında ayrıca arttırılmaktadır (TCK m.125/4). Örneğin, bir tv programında birine karşı hakaret etmek, hakaret suçunun aleni bir şekilde işlenmesine neden olur. Aynı şekilde, sosyal medya aracılığı ile hakaret edilmesi de aleniyetin gerçekleşmesine neden olur.
Hangi Sözler Hakaret Suçunu Oluşturmaz?
İfade hürriyeti anayasal bir haktır. Ancak bu hakkın başkalarının şeref ve haysiyetini rencide edici bir şekilde kullanılması hukuk düzeninde himâye görmez. Kuşkusuz bunun da bir kısım istisnaları vardır. Örneklendirecek olursak;
Allah belanı versin. (beddua hakaret kapsamında değildir)
İstediğim saatte gelirim, serumu takmak zorundasın , kafamı bozma! (Hemşireye karşı)
Lan bizi neden kovalıyorsunuz (polise karşı )
Sen kim oluyorsun? kapa çeneni! (öğretmene karşı )
Bilgisiz, tecrübesiz ( işyerindeki çalışana karşı)
Bazı ifadeler vardır ki gündelik hayatta kullanıldığında kaba, rahatsız edici, nezaketsiz olarak algılanabilir. Fakat bu tür ifadelerin hakaret suçu oluşturabilmeleri için objektif olarak şeref ve haysiyeti tahkir edici nitelikte olması gerekir. Aksi takdirde kişiden kişiye değişebilecek olan alınganlıklar sayısız suç isnadına sebep olur. Bu sebeple hakaret sebebi ile suç duyurusunda bulunmadan önce hukuki destek almak önemlidir zira hakaret sebebi ile şikayetçi olurken , iftira suçunu işliyor olabilirsiniz. Uygulamada en çok gördüğümüz; Facebook paylaşımlarında , Twitter’dan hakaret içeren tweet ve DM mesajları, İnstagram üzerinden fotoğrafa hakaret içerikli yorum yazma gibi suçlardır. Hakaret kapsamına girdiği taktirde, hakarete uğrayan kişi bakımından suç duyurusunda bulunma ve tazminat talep etme imkanı doğacaktır.
