Ana bina
TUG'un kuruluşunda öncelikle yaşam alanı olan binanın yapımına başlandı. Bu bina Güney yönüne bakan 2 katlı bir bina olarak tasarlanmış, Batı tarafında da atölyesi bulunan oldukça özel bir binadır. 2500 m kadar bir yükseklikte kışın kimi zaman 5 m kadar kar yığılmasına karşın, bu binada kalorifer sistemi yoktur! Bunun nedeni, yapılan gözlemlerin, ısınma için kullanılacak, doğalgaz dahil yakıtların yanma sonucu atmosfere salacağı sıcak ve zararlı gazlardan etkilenmesini önlemektir. Tabii ki -10 derecenin altına düşebilen sıcaklıklarda bu binada yaşamın olağan olarak sürebilmesi için bazı önlemler alınmıştır.
Öncelikle resimde de görülebileceği gibi, binanın Güney yönüne bakan cephesinin neredeyse tümü camla kaplıdır. Dışardan bu biçimde görünmesine karşın camdan hemen sonra yer alan bir bölme bulunur ve bu bölmenin duvarları siyaha boyalıdır. Bunun amacı, camdan geçen Güneş ışınlarının bu duvar tarafından soğurularak bu ara bölmedeki havaya ısısını aktarmasını sağlamaktır. Böylece bir seraya çok benzer bir tasarımla, gelen Güneş ışınlarından en yüksek düzeyde yararlanılarak binada ısıtma sağlanmaktadır. Bu ısınan hava, bölmelerin üst kısmında bulunan denetimli geçiş yerleri kullanılarak binanın diğer yerlerine aktarılabilmekte, orada soğumuş hava da alt kısımlarda yer alan mazgallardan bölmelere aktarılarak sürdürülebilir bir hava akışı sağlanmış olmaktadır. Bu tasarım sayesinde, kapalı havalarda bile bina içi sıcaklık sıfır derecenin altına inmemektedir. Yine de gerektiğinde kullanılmak üzere, hem dinlenme alanlarında hem de diğer oda ve kısımlarda elektrikli radyatörler bulunmaktadır. Yaz aylarında ise anlattığımız biçimde ısınan hava bina içindeki havayı çok ısıtabileceğinden, ısınan hava denetimli olarak dışarıya yönlendirilebilmekte, böylece bina içinde serinleme sağlanabilmektedir. Zaten en sıcak Ağustos ayında bile, 2500 m kadar yükseklikte bunaltıcı bir hava koşulu olmamaktadır. Hatta çoğu zaman geceleri gözlem zamanlarında, mont ya da benzer giyim eşyaları kullanılacak kadar serin bir hava söz konusudur. Yaşam binası, teleskoplarda yapılan gözlemlerin uzaktan yapılabileceği olanaklara sahiptir ve gözlemciler isterlerde bu binadan ayrılmadan teleskoplarla gözlemlerini sürdürebilir. Gözlem dışında yemek yemek, dinlenmek ve çalışmak için bu yaşam alanları kullanılmaktadır.
T40 ve YT40 Teleskopları
Başlangıçta Hollanda'dan bağışlanan 40 cm.lik bir teleskopla gözlemlere başlanmıştı. Bu teleskop artık kullanılmıyor. Onun yerine konan teleskop bile artık yerini daha iyi bir teleskoba bırakmış durumda. Bu 40 cm.lik teleskop ilk kurulduğunda, ona uygun olacak resimdeki iki katlı bina yapılmıştı. Yine teleskobun bulunduğu kısım için yurt dışından, açılıp kapanabilen bir yarığa sahip, dönen bir kubbe satın alınmıştı. Gözlemlere başlayabilmek için, yapılan gözlemleri elde edip kaydedebilmek amacıyla gerekli ışıkölçer, yıldız ışığını farklı dalgaboylarında inceleyebilmek için optik süzgeçler ve sürücüsü, ayrıca gözlemleri kaydetmek için bilgisayarlar sağlandı. İlk kullanılan ışıkölçer, Malatya İnönü Üniversitesi'ne ait SSP3 kodlu ışıkölçerdi. Kısa bir süre sonra Ankara Üniversitesi'nden geçici olarak sağlanan ve bu ışıkölçerin bir üst modeli olan SSP5 kodlu ışıkölçer kullanılmaya başlandı. Bu aletin aynısı Ege Üniversitesi Gözlemevi'nde kullanılmaktaydı ve bu aletle yapılacak gözlemleri kaydedilebilecek gözlem yazılımını ben yazmıştım. Bu yazılımı TUG için uyarladım ve bu ışıkölçer kullanıldığı sürece bu yazılım da kullanıldı ve pek çok gözlem bu biçimde elde edildi.
Daha sonra ışıkölçerden daha duyarlı olan ve aynı anda birden çok yıldızın gözlenmesini sağlayan, bir anlamda bir sayısal fotoğraf makinesi gibi çalışan CCD adını verilen gözlem kamerası satın alındı. Işıkölçerin algılayabildiği ışık miktarı %15 yöresinde iken, bu aletin duyarlılığı %70'in üzerindeydi. Böylece çok daha az poz süresi verilerek daha duyarlı gözlemler elde etmek mümkün oluyor. Bu CCD'den başka Rus ortaklar tarafından büyük teleskopta ilk gözlemler için alınan ancak daha sonra Türk tarafınca yurt dışında yaptırılan sıvı azot soğutmalı CCD'nin kullanılmaya başlanmasıyla boşa çıkan ST-8 kodlu CCD de ara sıra gözlemlerde kullanıldı. 2006 yılına kadar kullanılan bu 40 cm.lik teleskop sökülerek yerine bilgisayar denetimli, GPS uydularından zaman ve konum bilgisi alabilen yeni bir teleskop onun yerine kullanılmaya başlanmıştır. Bu aşamalarda teknolojideki gelişmeler ve bilgisayarların daha yetenekli hale gelmesiyle, bu teleskop ve kubbesi uzaktan kullanılabilmeye başlanmıştır. 2 yıl kadar kullanımda kalan bu teleskopla yapılan gözlemlerin pek çoğu, İzmir'den, Ege Üniversitesi'nden internet üzerinden bağlantı kurularak yapılabilmiş, böylece hem Antalya'ya gözlem için gidip gelmek açısından zaman kazanılmış hem de maddi tasarruf sağlanmıştır. Bu tür uzaktan gözlemlerin ilkini, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Kadri Yakut'la birlikte gerçekleştirdik. Bu gözlem, ülkemizde yapılan uzaktan erişimli gözlem olması açısından bir ilktir. Daha sonra bu biçimde uzaktan gerçekleştirilen gözlemlerin bazılarını ben kendi evimden ADSL bağlantısı ile yapabilmiştim.
Bugün için bu teleskop da sökülerek, yerine robotik 60 cm.lik bir teleskop yerleştirilmiştir. Kubbe de tam otomatik hale getirilmiş ve böylece artık buradaki gözlemler önceden sıraya konarak, zamanı geldiğinde, eğer koşullar uygunsa otomatik olarak yapılmaktadır. Bu nedenle uzaktan gözlem yapmak ya da teleskobun başında bulunma zorunluluğu kalmamıştır. Tabii ki zaman zaman özellikle hava koşullarının sertliği nedeniyle ortaya çıkabilen sorunları gidermek amacıyla teknik elemanlar çalışmakta, zaman zaman bakım yaparak sorunların en aza indirilmesini sağlamaktadırlar.
Gelecek yazımızda diğer teleskopları anlatmayı sürdüreceğiz.
Bu yazıya ek olarak şunu da belirtmek isterim. Her yıl TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi ve TÜBİTAK'ın Bilim ve Teknik Dergisi tarafından hazırlanan Gök Olayları Yıllığı, oldukça yararlı bir yayındır. Yıl boyunca görülebilecek çeşitli gök olayları ile bilgiler verilirken, Ay ve gezegenlerin ne zaman görülebileceği, tutulmalar, göktaşı yağmurları gibi ilgi çekici olaylarla ilgili bu yıllıktan bilgi edinmek mümkün olmaktadır. 2016 yılı için hazırlanmış olan yıllığı, 'http://193.140.96.141/dokumanlar/yillik/goy/goy_2016.pdf' adresinden edinebilirsiniz.
