Peki, altın ithalatına neden kota konuldu? Kota miktarı nasıl belirlendi? Kimleri etkiledi? Bakanlık bu konuda hangi değişiklikler yaptı?
Kota Uygulamasına Neden Gerek Duyuldu?
2022 yılında işlenmemiş altın ithalatı bir önceki yıla göre miktar bazında yaklaşık %200'ün üzerinde bir artışla 379,2 ton (20,4 milyar dolar) seviyesine ulaştı. 2023 yılı ilk yedi ayında ise bu rakam 320 ton (19,2 milyar dolar) olarak gerçekleşti.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre 2022 yılında cari işlemler açığının %39'u, 2023 yılının ilk yedi ayında ise %42'si net altın ithalatı kaynaklı oldu. Bu durum, altın ithalatının cari dengeyi önemli ölçüde olumsuz etkilediği gerçeğini ortaya koydu.
Kota Miktarı Nasıl Belirlendi?
İşlenmemiş altın ithalatının azaltılmasına yönelik çeşitli politika tedbirleri değerlendirilerek hızlı ve etkili bir çözüm olarak kota uygulamasına karar verildi. Kota uygulaması 7 Ağustos 2023 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere aylık 8 ton olarak belirlendi. Bu miktar, işlenmemiş altın ithalatının uzun dönem aylık ortalamasının 1,5 katına tekabül ediyor.
Kota Kimleri Etkiledi?
Kambiyo mevzuatı gereğince işlenmemiş altın ithalatı, Bakanlık tarafından yetkilendirilen kıymetli madenler aracı kuruluşları aracılığıyla yapılıyor. Bu nedenle, kota uygulaması bu şirketler tarafından gerçekleştirilen ithalat işlemlerini kapsıyor.
Dâhilde İşleme Rejimi (DİR) kapsamında gerçekleştirilen işlenmemiş altın ithalatı işlemleri ise kota uygulamasının dışında tutuluyor.
Kota Dağılımı Nasıl Yapıldı?
Aylık kota miktarının dağılımında belirleyici kriter olarak kıymetli madenler aracı kuruluşlarının Ocak 2022 - Temmuz 2023 döneminde gerçekleştirdikleri ve kota uygulamasının kapsamına giren işlenmemiş altın ithalatı miktarları esas alındı.
Dağıtım nesnel ve kural bazlı olarak yapıldı. Ayrıca, belirtilen dönemde kota kapsamına giren işlenmemiş altın ithalatı gerçekleştirmemiş ancak ithalat yapmak isteyen firmalar için bir rezerv miktarı ayrıldı.
Kota Uygulamasında Yapılan Değişiklikler Neler?
Kota uygulamasından sonra mücevher ihracatçı firmalarının hammaddeye erişimde yaşadığı sorunlar ve uluslararası piyasalarla oluşan fiyat marjlarının yüksekliği Bakanlığa iletildi. Bu sorunların giderilmesi için kotanın bir bölümü sadece mücevher ihracatçıları için bankalar üzerinden kullanılmak üzere tahsis edildi. Böylece mücevher ihracatçıları, DİR dışında gerçekleştirdikleri ihracat işlemlerini tevsik ederek, yaptıkları ihracatın miktarına uygun şekilde işlenmemiş altın satın alabilme imkanına kavuştu.
Uluslararası piyasalarla oluşan fiyat marjlarının azaltılması ve uygulamanın etkinliğinin artırılması için kota dağılımında kıymetli madenler aracı kuruluşlarının payı azaltılarak mücevher ihracatçılarına satış için tahsis edilen kota artırıldı.
Ayrıca üretici ve ihracatçıların hammadde ihtiyacının daha geniş kapsamda karşılanabilmesi için Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuyum işletmelerine satılmak üzere iki kamu bankasına kotanın bir bölümü tahsis edildi.
Mevcut Durumda Kota Dağılımı:
Aylık tonluk işlenmemiş altın kotası şu şekilde dağtılıyor:
- %25'i mücevher ihracatçılarına satış için ayrılıyor.
- %38'i kuyum işletmelerine satış için tahsis ediliyor.
- %33'ü ise 2022 ve 2023 yıllarında kota uygulaması kapsamında ithalat gerçekleştirmiş firmalara ayrılıyor.
- Kalan %4'lük kısım ise daha önce ithalat yapmamış ancak yapmak isteyen firmalar için rezerv olarak tutuluyor.
