Bu program iki aşamalıdır. İlk aşama Mart 2016'da fırlatılan Trace Gas Orbiter (TGO) ve Schiaparelli adlı iki parçadan oluşmaktadır ve biri Mars yörüngesine oturması, diğerinin de yüzeye iniş yapması planlanmıştır. İkinci aşama ise 2020 yılında gönderilmesi planlanan, yüzeyde ilerleyebilen bir araç ve yüzey bilimsel platformundan oluşumaktadır.
TGO'nun ana amacı, metan gazı ve diğer belirli atmosfer gazlarının varlığını araştırmaktır. Bu gazlar aktif biyolojik ve jeolojik işlemlerin belirtecidir. Schiaparelli ise ESA'nın Mars görevlerinde yaptığı hazırlıklarla ilgili temel teknolojileri test edecek. Özellikle yüzeye inecek aracın performansını ve iniş yerindeki koşulları algılayacak bir görevi var.
2020'de gönderilecek olan yüzey aracı bir matkaba sahip olacak ve aynı zamanda astrobiyoloji ve yer kimyası araştırmalarında kullanılabilecek çeşitli cihazlara sahip olacak. 2016'daki görev, 2020'deki görevin ön hazırlığını yapacak. Roscosmos ise her iki görev için Proton Fırlatıcısını sağlayacak.
Dün Mars'a varıp çalışmaya başladığını umduğumuz ExoMars, yakıt dahil 4332 kg ağırlığa sahip. Bunun 3732 kg'ı, 113,8 kg.lık bilimsel ekler dahil yörüngeye yerleşecek kısma ait, kalan 577 kg ise Schiaparelli'nin ağırlığı. Yörüngeye oturacak araç 3,5 x 2 x 2 m boyutlarında ve 17,5 m.lik bir Güneş paneli bulunuyor. Schiaparelli ise 1,65 m çapında. Isı kalkanı ile birlikte 2,4 m çapa ulaşıyor.
Planlanan görevde 16 Ekim'de TGO ve Schiaparelli'ni ayrılması, 17 Ekim'de TGO'nun yörüngeye oturtulma işlemi için manevra yapması, 19 Ekim'de ise yörüngeye oturtulması işlemleri bulunuyor. Schiaparelli'nin ise 19 Ekim'de atmosfere girerek yüzeye konması planlanmıştı.
Yörüngedeki araçta 4 temel alet bulunuyor. ACS Atmosfer Kimyası Birimi, CASSIS Renkli ve Stereo Yüzey Görüntüleme Sistemi, FREND Yüksek Çözünürlüklü Nötron Algılayıcısı ve NOMAD Mars Keşfi için Ayakucu ve Tutulma Birimi. Bunların her biri çeşitli ölçümler yapacaklar.
Yüzey aracında ise 5 farklı birim bulunuyor. AMELIA Mars atmosferine giriş ve iniş araştırma ve analiz cihazı, COMARS+ Birleşik hava sıcaklığı ve ışınım ölçüm algılama cihaz paketi, DeCa alçalma kamerası, INRRI iniş ve dolaşma için laser yansıtıcı inceleme cihazı, DREAMS Mars yüzeyindeki tozun özellikleri, sorun belirleme, ve çevre çözümleyici cihazı.
İkinci aşama yüzey aracında da 9 farklı birim olacak. ADRON nötron tayfölçeri, CLUPI yakın olan görüntüleyici, ISEM kızılöte tayfçekeri, Ma_MISS Mars yüzey altı çoklu tayf görüntüleyicisi, MicrOmega görsel ve kızılöte görüntüleme tayfçekeri, MOMA Mars organik molekül çözümleyicisi, PanCam panoramik kamera, RLS Raman tayfçekeri, WISDOM su buzu ve yüzey altı birikimleri gözleyici.
Burada kısaca adlarını vererek tanımladığımız aletler oldukça gelişmiş araçlar ve elde ettikleri bilgileri Dünya'ya iletecekler.
ExoMars ile atmosferde gözlenecek yaşamla ilgili olabilecek moleküllerin miktarı toplam atmosferin %1'i kadar. Bu gazlar temel olarak metan, su buharı ve azot oksit. Çok az bulunmasına karşın metan gazı bu gezegenin şu anki etkinliğinin temel ipuçlarını barındırıyor.
Metan gazı yeryüzünde çoğunlukla tek hücreli metabolizmalar tarafından üretiliyor. Buna en iyi bilinen örneklerden biri koyun ve ineklerin sindirim sistemleridir. Bu hayvanlarda yedikleri otta bulunan selüloz, havasız ortamda bu işi yapan tek hücrelilerce parçalanır ve bu yolla metan gazı üretilir.
Bu tek hücrelilerin yeryüzünde bir kaç milyon yıl önce, Dünya atmosferinde henüz oksijen yokken evrimleştiği düşünülmektedir. Mars atmosferinde ise hiç bir zaman oksijen bulunmadığından, atmosferindeki metan, bir zamanlar daha ılık ve ıslak olan Mars'ta gelişmiş tek hücreli yaşamın varlığını açığa çıkarabilir.
Aslında yeryüzünde metan gazı hidrokarbon gaz rezervlerince de üretilmektedir. Ek olarak yanardağ etkinlikleri ve hidrotermal etkinliklerle de metan gazı açığa çıkmaktadır. Bu olası işlemleri ayırdetmek TGO'nun görevleri arasındadır.
Mars'ta bulunan metan gazı Güneş'ten gelen morötesi ışınımı tarafından parçalanır ve bu nedenle yaşam süresinin 400 yıldan kısa olması beklenmektedir. ESA'nın önceki Mars Express Görevi sırasında yapılan ölçümler ve yüzeyde yapılan diğer ölçümler, metan bolluğunun mevsimsel olarak değişim gösterdiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca bu değerler yere ve zamana göre değişmektedir. Bu nedenle etkin bir metan kaynağı olmalıdır ve bunu ortadan hızla kaldıran nedenler olmalıdır ki bu ölçümlere ulaşılabilsin. TGO bunları ayrıntılı olarak araştıracaktır.
TGO'nun metan dahil gazlarla ilgili yapacağı ölçümler, bugüne dek yapılanlar göre 1000 kat kadar daha duyarlı olacak.
Schiaparelli Mars'a ulaştığında Mars'ın genel fırtına mevsimine denk gelecek. Bu da elektriksel kuvvetlerin toz kaldırması ve toz fırtınalarını neyin başlattığı konusunda yeni bilgiler elde edilmesini sağlayacak. Schiaparelli atmosfere girdiğinde sürtünme nedeniyle ısı kalkanı 1500 dereceye kadar ısınacak.
TGO'nun Mars'a başarıyla ulaşması, ESA açısından önemli. Çünkü bu görev ESA'nın kırmızı gezegenin yörüngesine ikinci kez bir uzay aracı yerleştirmesinisağlamış olacak.
Bu yazının yazıldığı saatlerde henüz işlemler gerçekleşmemişti. Umuyoruz ki siz bu satırları okuyorken öngörüldüğü gibi işlemler aksamadan gerçekleşmiş ve araç yörüngeye oturmuştur. Ayrıca yüzeye inecek kısım da hasarsız olarak inişi gerçekleştirmiştir. Böylece Mars ile ilgili bilgilerimizin daha da artması gerçekleşebilecektir.
Kaynak: www.esa.int
