Zülfü Livaneli'nin de 16 Aralık 2010'da yazdığı köşe yazısı bu söylemlere cevap verir nitelikte. Livaneli, "Enver Paşa'nın Mustafa Kemal'in büyük yeteneğini ve zekasını kıskandığı, onu yok etmek için elinden geleni yaptığı bir sır değil. Basiretsizliği ile koskoca bir imparatorluğu parçalayan, yanlış kararlarıyla Anadolu evlatlarını başta Sarıkamış olmak üzere birçok cephede kırdıran Enver, Osmanlı'nın son dönemlerindeki 'negatif seleksiyon'un eseri olarak çok hızlı yükselmiştir." yorumlarında bulunuyor.
Bir devlet okulunun besbelli özenle hazırladığı "Çanakkale Sergisi"ni gezerken hayretler içinde kalıyorum: Duvarlara asılı onlarca tablo içinde Çanakkale Zaferi'nin üst rütbeli komutanları sırra kadem basmış durumda. Şurada kocaman bir Seyit Onbaşı posteri var, 275 kiloluk mermiyi kaldırırken. Burada siperlerden delici bakışlarıyla selam gönderen garip Mehmetçikler, orada süngü hücumuna geçmiş gaziler.
'Onlar boşuna ölmedi' sözleri sık sık tekrarlanıyor. Bir tabloya göre Çanakkale Zaferi "Cumhuriyet'in Önsözü"ymüş. Öte yandan o tarihte Yarbay rütbesinde bulunan Mustafa Kemal Bey'in belki 10'dan fazla ilgili ilgisiz fotoğrafıyla karşılaşıyorsunuz. Aklınızda bu savaşı Yarbay rütbesindeki bir subay ile komutansız bir ordunun kazandığı kalıyor ister istemez.
Sordum müdür beye: Bu zafer komutansız mı kazanılmıştı? Şaşırdı. Hadi Liman Von Sanders'i Alman olduğu için saymıyorsunuz, peki ordularımızın fiilî Başkomutanı Enver Paşa neden görünmüyor ortalıkta? Tabii cevabı olmayan bir soruydu bu.
İsterseniz İstiklal Savaşı'nı anlatırken Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının unutulduğunu ve savaşın adeta Yarbay düzeyinde bir subay, mesela Atıf Bey isimli biri tarafından kazanılmış gibi gösterildiğini düşünmeye çalışalım. Ne kadar tuhafımıza giderdi, değil mi? 'Bu savaşın komutanları yok muydu?' diye sorardık ister istemez.
Resmi ideoloji tarihi işte böyle eğip büküyor; işine gelen tarafını ballandıra ballandıra anlatıp gelmeyen tarafını ise koyu bir karanlığa mahkûm ediyor.
Enver Paşa
Enver Paşa'nın eleştirilecek yönü yok mu, var. Ama yiğidi öldür, hakkını da ver. Çanakkale Savaşları onun Başkomutanlığı altında kazanıldı. Hatta şunu da iddia ederim rahatlıkla: Çanakkale zaferi bugün coşkuyla anılıyorsa, tarihimizin bir şeref sayfası olarak kutlanıyorsa bu büyük ölçüde Enver Paşa sayesindedir (bir de o ruhlar aleminde şehitlerle konuştuktan sonra yazıldığına inandığım anıt-şiiriyle Mehmed Akif sayesinde). Zamanın duyarsız edebiyatçılarını bir emirle Çanakkale siperlerine kadar getirip cephede kanla yazılan destanı eserleriyle ölümsüzleştirmeleri için çırpınan da Enver Paşa'dan başkası değildir. Dolayısıyla şahsen heykele karşı olsam da, Çanakkale'ye bir Enver Paşa heykelinin çok yakışacağını söyleyebilirim. Dikilemez, o ayrı; ama benden söylemesi.
Çanakkale'nin bir de gizli kahramanları vardır. 18 Mart 1915 günü savaş gemilerinden açılan korkunç ateşe göğsünü siper eden Müstahkem Mevkimizin komutanı Cevad Paşa'ydı ama kendisi o gün Kirte'ye birlikleri denetlemeye gitmişti. Yerine kurmay başkanı Selahaddin Adil Bey'i vekil bırakmış ve ancak saat 14'te görevinin başına dönebilmişti. Yani o gün o korkunç bombardıman altındaki Müstahkem Mevki'nin şanlı zaferi, komutan Selahattin Adil Bey'in imzasını taşır.
Zaferi müteakip yapılan yayınlara baktığınızda Tuğgeneral Cevad Paşa'nın "18 Mart Kahramanı" ilan edildiğini, Sultan Reşad'ın ise "Gazi" sıfatı verilerek onurlandırıldığını, Enver ve diğer İttihatçıların bu başarıyı ordunun moral gücünü yükseltmek ve ne yalan söyleyelim, muhaliflerini sindirmek için kullandıklarını görürsünüz. Buradan Mustafa Kemal Bey'e düşen hisse, "Anafartalar Kahramanlığı"dır ki, zafer sonrasında gittiği Edirne'de bu sıfatla törenler düzenlenerek karşılandığını biliyoruz.
Ancak Cumhuriyet kurulduktan sonra Çanakkale Savaşları'nın tarihi yeniden yazılmıştır. Özellikle İttihatçılara yakınlığıyla bilinenler sahneden birer birer silinmek ve yeni devletin kurucularına yakın kişilikler ön plana alınmak suretiyle tarihin yüzü yenilenmiştir. Yalnız Enver Paşa unutturulmakla kalsa iyi, ona yakınlığı olanlar da aynı akıbeti paylaşmışlardır. İşte Selahattin Adil Bey de bu unutulmuş Çanakkale kahramanlarından biridir.
Selahattin Adil Bey, Milli Mücadele'ye de önemli hizmetlerde bulunmuş olmasına rağmen Enver Paşa'ya yakın olduğu ve en önemlisi de Tek Parti rejimine muhalif bir duruş sergilediği için Cumhuriyet devrinde dışlanmış, bu yüzden de "yeni yazılan tarih"in sayfalarına alınmamıştı. Oysa Çanakkale, hele de 18 Mart zaferi konuşulurken onun adının anılmaması izahı güç bir ayıptır. Bu ayıbın en kısa zamanda temizlenmesi gerekir.
Keza Yanyalı iki kardeş, Vehib Paşa ile Esad Paşa'nın da kolordu komutanları olarak neden hatırlanmadığını sormak gerekir. Fevzi Çakmak da, Cevad Paşa da, Fahreddin Altay Paşa da aynı şekilde.
Öte yandan Enver Paşa'nın Mustafa Kemal Bey'i "Paşa" yapan, yani onu generalliğe yükselten Başkomutan Vekili olduğu da unutulmamalı. Üstelik Orgeneral Fahrettin Altay'ın dediği gibi Mustafa Kemal daha 8 aylık bir Albayken, henüz süresi dolmadan generalliğe terfi ettirmiş olması da Enver Paşa'nın takdir edilmesine ve tarih kitaplarımızın sayfalarına teşrif etmesine yetmiyor.
Ama öte yandan Sarıkamış'taki faciadan Enver'siz bahsedilmez. Onun '90 bin askerimizi kara gömdüğü' sık sık söylenir. Gerçi o harekâtın başında bizzat Enver Paşa vardır ama aynı zamanda Başkomutan Vekili'dir. Sarıkamış'tan sonra Meclis Başkanı Halil Menteşe'ye söylediği bir sözü (bu yazıda açıklamam uygun değildir) ben hiç mi hiç tasvip etmedim ama Enver Paşa'nın Sarıkamış'taki yenilgiden hemen sonra Çanakkale savunması için yaptığı muazzam çalışmaların hakkını da teslim etmemiz lazım.
Diyeceğim o ki, Sarıkamış harekatı ile Çanakkale savunması aynı sürecin adımlarıdır. Yenilginin sorumluluğunu üzerine attığınız insanı zaferin şanından uzak tutmanız yakışık almaz. Ve tarihte herkesi ait olduğu yere oturtmak, herkese hakkını vermek ve Çanakkale gibi muazzam bir savaşı, 1930'lardan beri yapageldiğimiz gibi bir Yarbay'ın iki kritik direnişine indirgeme yanılgısına düşmemek önemlidir.
Sarıkamış'ın faturasını Enver'e kesiyorsanız Çanakkale'yi de onun kazandığını itiraf etmeniz gerekir. Unutmayalım ki, tarih bir haksızlıklar galerisi olmaktan ancak böyle hakkaniyetli adımlarla kurtulabilir.
Zülfü Livaneli 16 Aralık 2010'da cevap vermişti
16 Aralık 2010 tarihinde Zülfü Livaneli konuya ilişkin yazdığı köşe yazısı bu tarz iddialara cevap verir nitelikteydi. Zülfü Livaneli'nin sözkonusu yazısı aşağıdadır:
Komutanının ağzından Yarbay Mustafa Kemal
Önceki günkü gazetelere üzücü bir haber yansıdı. İddiaya göre, Sabancı Üniversitesi'nde konferans veren bir profesör, Çanakkale Savaşı'nda yarbay olan Mustafa Kemal hakkında küçültücü ifadeler kullanmış, onun 'Beş on askeri bile yönetmekten aciz bir yeteneksiz' olduğunu söylemişti.Haberi okuyunca çok canım sıkıldı. Askeri dehasını bütün dünyanın takdir ettiği bir büyük komutanın, bir sivil tarafından bu sözlerle anılması içimi isyan duygularıyla doldurdu. Neyse ki daha sonra profesör bir açıklama yaptı ve o değerlendirmenin kendisine ait olmadığını, Enver Paşa'nın Mustafa Kemal hakkındaki sözlerini aktardığını açıkladı.
***
Enver Paşa'nın Mustafa Kemal'in büyük yeteneğini ve zekasını kıskandığı, onu yok etmek için elinden geleni yaptığı bir sır değil. Basiretsizliği ile koskoca bir imparatorluğu parçalayan, yanlış kararlarıyla Anadolu evlatlarını başta Sarıkamış olmak üzere birçok cephede kırdıran Enver, Osmanlı'nın son dönemlerindeki 'negatif seleksiyon'un eseri olarak çok hızlı yükselmiştir. Akran olan iki arkadaştan Enver, paşa ve Harbiye Nazırı olduğu zaman, Mustafa Kemal cepheden cepheye, hatta bazen cephe dışında görevlere sürülen bir binbaşıydı. Eğer Enver yerine Mustafa Kemal karar mevkiine gelmiş olsaydı, tarih başka türlü yazılırdı kanısındayım. Bu açıdan profesörün söyledikleri doğru. Ama Mustafa Kemal ve Çanakkale konusundaki tartışmalar ve kara çalmalar bir türlü bitmiyor. Bu yüzden aşağıdaki belgeleri kayda geçirmek istiyorum.
***
Evet! Mustafa Kemal Çanakkale Harbi'nde kaymakam yani yarbaydı, İkinci Anafartalar Zaferi'nden sonra miralaylığa yani albaylığa terfi ettirildi ve İstanbul basını tarafından 'Anafartalar Kahramanı' olarak adlandırıldı. 5. Osmanlı Ordusu'nun komutanı ise General Liman Von Sanders'ti. Genç Mustafa Kemal'in Sanders'in bazı emirlerine uymadığı, kendi mantığına göre hareket ettiği, bu yüzden komutanla arasının açıldığı ama sonunda haklı çıktığı bilinir. Zaten Mustafa Kemal Osmanlı ordusunun Almanların emrine verilmesini de şiddetli bir biçimde eleştirmiş ama bütün haklı çıkışlarında olduğu gibi uyarılarını kimseye kabul ettirememişti.
***
Şimdi sözü o dönemdeki ordu komutanınaa bırakalım. Bakın Otto Liman Von Sanders Mustafa Kemal için ne diyor: "İlk büyük askeri zaferini Trablus'ta kazanmış olan Kemal Bey, görev ve sorumluluk üstlenmeye istekli bir komutandı. 25 Nisan tarihinde kendi inisiyatifini kullanarak 19. Fırkayla muharebeye müdahele etmiş ve düşman kuvvetlerini kıyıya kadar püskürtmütür. Takip eden üç ay boyunca da en vahim hücumlara, sarsılmaz bir cesaretle karşı koymuştur. Dolayısıyla onun enerjisine ve kararlarına tamamen güven duydum.'
***
Liman Von Sanders, görevinin sonunda Türkiye'den ayrılırken Adana'da Mustafa Kemal'le son kez görüşmüş ve silah arkadaşına şunları söylemiştir: "Sizi, Anafartalar ve Arıburnu cephesinde komutanlık yaptığınız günlerde yakından tanımak imkanı buldum. Gerçeği belirtmek gerekirse; aramızda bazı anlaşmazlıklar ve olaylar geçti. Ama her şey söylendikten ve yapıldıktan sonra bütün bunlar birbirimizi daha yakından tanımaya vesile oldu. İki samimi arkadaş haline geldik. Türkiye'yi terk etmek mecburiyetinde olduğum bugün komutam altındaki orduları, bu ülkeye geldiğimden beri hep takdir ettiğim bir subaya (Mustafa Kemal'e) emanet ediyorum. Bu genel felaket anında (1. Dünya Harbi'nin kaybedilmesi) derin üzüntümüzü kim hafifletebilir ki. Sadece bir tek şey beni teselli ediyor: O da komutayı size devretmiş olmak."
***
Mustafa Kemal, cephede hayatını kurtaran kırık saati Liman Von Sanders'e hediye etti. Komutan bu anıyı ömrünün sonuna kadar saklamak için Münih'teki evinin güzel bir köşesine yerleştirdi. Ama evi soyan hırsızlar, bu arada saati de çaldılar. Sonra kimbilir bu değerli anı kimlerin eline geçti.
***
Yazının başında da söylediğim gibi bu tarihi belgeleri, Çanakkale Savaşı ve Mustafa Kemal'le ilgili son derece haksız ve adaletsiz yorumlara karşı bir kayıt düşmek için yayınlandım. Ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın Mustafa Kemal'e leke düşürülemiyor.