Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, hafta içi yeni anayasa sürecindeki kırmızı çizgilerle ilgili olarak yaptığı 'Tek din' şeklindeki açıklamalarının, hem parti içi hem de muhalefet tarafından eleştiri alması üzerine, pek alışık olmadığımız şekilde söylediklerini düzeltme ihtiyacı gösterdi. Kendisinin sürekli söylediği 4 başlık olduğunu ve bunların 'Tek millet', 'Tek bayrak', 'Tek vatan' ve 'Tek devlet' olduğunu belirterek, "O gün ben orada 'tek vatan' yerine tek dini söylemiş oldum. Bu bir dil sürçmesidir diyerek işin içinden çıkmayı başardığını düşündü. Kars'taki İnsanlık Anıtı için 'Ucube' derken de dilim sürçmüştü demiş olsaydı kendi adıma daha mutlu olacaktım.

***
Freud tarafından tanımlanan psikanaliz; psikolojik yapıyı ve süreçleri içgüdüler temelinde açıklamaya, çatışmaların neden ve sonuçlarını sistematik bir tarzda incelemeye, insan davranışlarını bilinçdışı mekanizmalarla ilişkilendirmeye, insanın zihinsel yaşamında cinsel güdülerin ve saldırganlık güdülerinin rolünü vurgulamaya gayret eder. Freud, psikanalizin toplumsal olayları, uygarlığın gelişimini ve sorunlarını açıklamakta da elverişli bir kuram olduğunu, 'Uygarlığın Huzursuzluğu', 'Totem ve Tabu', 'Grup Psikolojisi' gibi eserlerinde göstermiştir.

Freud, gerek kendi deneyimlerinden gerekse dostları ve hastalarından edindiği izlenimlerden yararlanarak ruhsal yaşamda hiç bir şeyin rastgele olmadığını göstermiştir. Freud'a göre dil sürçmeleri veya insanı sıkıntıya sokan yanılgılar, kişiliklerimizdeki erinçsizliklerin birer yansımasıdır. Bunlardan bazıları öyle derinlere gömülüdürler ki biz bile onların ayrımında değilizdir. Dil sürçmesi, bilinçaltında var olan ve istem dışı, otomatik olarak ortaya çıkan ifadelerdir. Freud'a göre, dil ile aktarılan her bilgi parçacığı içerisinde bir bilinçdışı öğesi bulunmaktadır. Ona göre bu sözde yanılgı, bilinçaltında tutulmaya ve gizlenmeye uğraşılan bir duygu, dilek, kaygı ya da düşüncenin ortaya çıkışıdır.

***
Hepimizin ara sıra dili sürçer. Dil sürçmesi gibi hatalar bize utandırıcı ya da komik gelebilir. Ancak Freud bunu çok aydınlatıcı bulur. Tıp Fakültesi 5.sınıfta psikiyatri stajında espriyle verilen örnek hala capcanlı aklımdadır. Dersi hepimizin aklına sokmaya kararlı hocamız, o dönem sekreteriyle ilişkisi olduğu dedikoduları olan bir başka hocanın kurduğu cümleyi gülerek ama yorum katmadan aktarmıştı. 'Evde sekreterin, işte hanımın kaprisinden bunaldım!'. Psikiyatri topluluğu içersinde kullanılan bu cümlenin bilinçaltındaki anlamını herkes anlamıştı. Yine örnek vermişti, karısına onun kızlık soyadıyla hitap eden adam, bilinçaltında onunla hiç evlenmemiş olmayı diliyor olabilir.

***
Evliya Çelebi bir dil sürçmesi sonucu seyyah olmuştur. Evliya Çelebi bir gece rüyasında Peygamber'i görür. Çelebi'ye 'Ne dilersin" deyince, dili sürçüp 'Sıhhat' yerine 'Seyahat' der. Çelebi'nin dili sürçmeseydi kültür tarihimiz belki de en önemli gezgininden mahrum kalacaktı diye değerlendirebilenler olsa da aslında bilinçaltındaki yoğun arzu Çelebi'nin hem rüyasında dilinin sürçmesini, hem de onun tarihin önemli gezginlerinden biri olmasını sağlamıştır.

***
Aslında, bu konuyu çok güzel açıklayan bir atasözümüz de var; 'Dervişin fikri neyse, zikri odur.' Sayın Başbakan her ne kadar söylediği sözü bir dil sürçmesi olarak nitelendirse de, bu dil sürçmesinin hem Kahramanmaraş hem Adana'da olması, ayrıca 'tek dil demiyorum tek din diyorum' diyerek altını kalınca çizmesi, Başbakan'ın bilinçaltının dışa vurumunun ne kadar güçlü olduğunun göstergesiydi. Ülkede bu kadar yüksek bir siyasi güce sahip birinin bilinçaltının dışa vurumunun kolayca geçiştirilmesinin olası tehlikelere göz yummak olduğunu düşünüyorum. Son söz olarak ne diyelim. Umarım 'sürç-i lisan' 'sürç-i zihin'e dönmesin!