Napolyon ve Benjamin Franklin gibi isimleri de alt etmeyi başaran bu makine, yapay zekanın ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir.
18. yüzyılda Avrupa'yı kasıp kavuran ve yapay zekanın ilk örneklerinden biri olarak kabul edilen Mekanik Türk, satranç oynayan bir otomattı. Napolyon Bonapart ve Benjamin Franklin gibi isimleri de yenmeyi başaran bu mucizevi makinenin sırrı, yüzyıllar boyunca çözülemedi. Peki bu gizemli cihaz nasıl çalışıyordu ve ismi neden Türk'tü?
Mekanik Bir Mucize: Türk'ün Doğuşu
1770 yılında Avusturyalı mucit Wolfgang von Kempelen, Habsburg Arşidüşesi Maria Theresa için satranç oynayan bir otomat icat etti. "Otomat Satranç Oyuncusu" veya "Mekanik Türk" olarak da adlandırılan bu cihaz, akçaağaçtan yapılmış bir kabinet ve üzerinde bıyıklı, sarıklı ve pelerinli bir Türk figürünün bulunduğu bir satranç tahtasından oluşuyordu.
Türk, rakiplerine karşı satranç oynayacak şekilde tasarlanmıştı. Oyun başlamadan önce, Kempelen kabinin kapılarını ve çekmecelerini açarak izleyicilere mekanizmaları gösteriyordu. Daha sonra bir gönüllü seçilir ve oyun başlardı. Türk, ilk hamleye karar veriyormuş gibi görünmeden önce tahtayı inceliyor ve ardından kolunu uzatarak bir taşı hareket ettiriyordu.
Yapay Zeka mı Yoksa İnsan Becerisi mi?
Türk'ün satranç oynarken sergilediği performans izleyicileri hayrete düşürüyordu. Sadece hamleleri tekrarlamıyor, aynı zamanda rakibinin hamlelerine de ustaca karşılık veriyordu. Maç sonrasında ise seyircilerin sorularını harfleri birleştirerek yanıtlayabiliyordu.
Bu akıl almaz beceriler, Türk'ün nasıl çalıştığına dair birçok spekülasyona yol açtı. Bazıları, Kempelen'in mıknatıslar veya gizli teller kullandığına inanırken, bazıları da kabinin içinde bir insan olduğunu savunuyordu.
Napolyon'u da Yenen Rakip
Mekanik Türk, Avrupa'yı turneye çıkarak büyük ün kazandı. Napolyon Bonapart, Benjamin Franklin gibi isimleri de yenmeyi başardı. 1804 yılında Kempelen'in ölümünden sonra Türk, Johann Maelzel adlı bir makine mühendisine geçti. Maelzel, Türk'ü Amerika Birleşik Devletleri'nde de sergiledi ve bu sırada Edgar Allan Poe'nun ilgisini çekti.
Sırrın Çözülmesi
Türk'ün sırrı, 1854'te Philadelphia'daki Çin Müzesi'nde çıkan bir yangında yok olmasıyla birlikte tamamen çözülemedi. Ancak daha sonra yapılan çalışmalar, makinenin çalışma prensibini aydınlatmaya yardımcı oldu.
Anlaşıldı ki, Türk'ün içinde bir bölme vardı ve bu bölme katlanabilir şekilde tasarlanmıştı. Oyun sırasında, satranç ustası bu bölmeye saklanıyor ve mum ışığında iki büklüm bir şekilde hem oyunu takip ediyor hem de otomatı yönetiyordu.
Türk İsminin Sebebi
Peki bu mucizevi makinenin ismi neden Türk'tü? Kesin bir cevap olmasa da, iki rivayet öne çıkıyor:
Karagöz ve Hacivat: Bir rivayete göre, o dönemde Avrupa'da Karagöz ve Hacivat oyunları oldukça popülerdi ve Türk kültürüne olan ilgi artmıştı. Mekanik Türk'e bu ismin, bu ilginin bir sonucu olarak verildiği düşünülüyor.
Avrupa'daki Türk Egemenliği: Bir diğer rivayete göre ise, Avrupa'nın büyük bir bölümünün Türk akınları sebebiyle uzun süre Türk egemenliği altında yaşaması, bu ismin verilmesinde rol oynamış olabilir. Bu sayede, Avrupalı seçkinlere satrançta Türkleri yenmenin zevkini yaşatmak amaçlanmış olabilir.
Mekanik Türk, yapay zekanın ilk öncüllerinden biri olarak kabul edilir ve yüzyıllar boyunca insanları büyülemeye devam etmiştir. Gizemli çalışması ve etkileyici performansı, onu tarihin en ilgi çekici icatlarından biri haline getirmiştir.
