Yüzyılda 13 ya da 14 kez olabilen Merkür Geçişi, gezegenin Güneş'le Dünya arasına girmesiyle olur. Aslında bu bir tür Güneş Tutulması'dır ancak bildiğimiz tutulmada Ay bize yakın olmasından dolayı tam tutulmada Güneş diskini tümüyle örtebilmektedir. Merkür Güneş'e çok yakın ve bize uzak olduğundan, herhangi bir süzgeçle Güneş'in zararlı ışınları engellenip Güneş'e doğrudan bakıldığında bile üzerinde Merkür'ü görebilmek neredeyse olanaksızdır. Venüs geçişleri de olmaktadır; ancak çok daha nadir görülürler. Yüzyılda 2'den az olur ve sonuncusu 2012 yılında gözlenmiştir. Sonraki ise 2117 yılında gözlenecektir.

Merkür geçişleri Mayıs ya da Kasım aylarında olmaktadır. Son geçişler geriye doğru 2006, 2003 ve 1999 yıllarında gerçekleşmiştir ve 9 Mayıs 2016'da bir yenisini gözleyebileceğiz. Geçiş, Güneş'in önünden olduğundan ve doğrudan Güneş'in gözlenmesini gerektirdiğinden, ÇOK DİKKATLİ OLUNMALIDIR!!!. Çünkü GÜNEŞ'E DOĞRUDAN ÇIPLAK GÖZLE BAKMAK GÖZE ZARAR VERİR!!!. Çoğumuzun bildiği gibi, bir mercek kullanarak kağıt yakılabilir. Benzer biçimde göz merceği de Güneş ışınlarını retinada odaklayarak görüntü oluşturduğundan, Güneş'e bakıldığında retinada yanık olur. Bunun en kötü yanı retina bölgesinde acı duygusu verebilecek sinirler bulunmaması ve retinanınızın yandığını o an hissetmemenizdir. Sonuçta görme kaybı ortaya çıkar. Ben de çocukken çıplak gözle izlediğim bir tutulma yüzünden bu tür bir sorun yaşamış biriyim. Kimse bu konuda beni uyarmadığı için, sol gözümde küçük bir bölgede az da olsa görme sorunum var ve bunu bir yaşam boyu düzeltme şansım yok.

Bu geçiş sırasında Merkür'ün görünen çapı açısal olarak 12" (12 açı saniyesi) kadardır. Kasım geçişlerinde bu çap 10" kadardır. Aslında bu geçiş zamanları da kaymaktadır ve 1585 yılından önce Nisan ve Ekim aylarında gerçekleşmekteydi. Bu geçişlerin bazıları Güneş'in kenarına çok yakın olabilir. Bu durumda yeryüzünde bazı yerlerde Merkür'ün tümü Güneş diski üzerinde görülebilirken, kimi yerlerde yalnızca bir bölümü Güneş'i örtecek biçimde görülür. Böyle bir geçiş 15 Kasım 1999 tarihinde gerçekleşmiştir.

İlk Merkür geçişi, 7 Kasım 1631 tarihinde Pierre Gassendi tarafından gözlenmiştir. Merkür diski Güneş diskinin kenarına çok yakınken, sanki Merkür ile Güneş'in kenarı birbirine bağlanmış gibi optik bir yanılsama oluşur. Buna "Kara Damla Etkisi" denmektedir. Bunu gözleyebilmek için büyütmesi yeterli olan bir gözlem aracı kullanmak gerekir.



Geçiş Deyme Zamanları

9 Mayıs 2016 günü gerçekleşecek Merkür geçişi tümüyle olmasa da ülkemizde de gözlenebilecek. Tabii ki bunun için en önemli etken havanın elverişli olması. Son Güneş Tutulması deneyimimizde, İzmir'de hava çoğunlukla kapalı olduğu için tutulmayı bulutların arasından çok kısa süreli olarak gözleyebilmiştik. Umuyoruz ki bu geçiş gününde hava geçişi gözlemeye izin verecek kadar açık olsun.

Geçişin tam olarak ne zaman başlayıp ne zaman biteceği gözlem yerine bağlıdır. Dünya merkezine göre hesaplanmış zamanlara göre bulunduğunuz yerde 1 dakikadan fazla bir zaman farkı görülebilir. Biz burada İzmir için olan zamanları vereceğiz.

Bu zaman farkları paralaks etkisi nedeniyledir. Yani başka bir deyişle, gözlem yapılan yerdeki bakış doğrultusu açısına bağlıdır. Daha önceki yazılarımızda da sıklıkla söz ettiğimiz Stellarium adlı ücretsiz planetaryum yazılımını (bilgi için bakınız: http://astronomy.ege.edu.tr/~keskinv/?p=75) bilgisayara kurup, yer olarak İzmir'i ya da İzmir'de değilseniz bulunduğunuz yeri seçerek, zamanı da 9 Mayıs 2016 saat 14:10 civarına ayarlayarak, gözlem yerinizde geçişin nasıl ve ne zaman gerçekleşeceğini kendiniz de belirleyebilirsiniz.



Bu Merkür geçişi ülkemizde başlangıcından bitimine dek gözlenemeyecek. Ne yazık ki geçiş tamamlanmadan saat 20:08 civarında Güneş batacağı için geçişin bitişini göremeyeceğiz. Avrupa'da yaşayanlar bu konuda daha şanslı. Özellikle Batı Avrupa'da tümü gözlenebilecek. Geçişi hiç göremeyecek bölgeler Japonya dahil Doğu Asya, Endonezya ve Avustralya çevresi olacak. Aşağıda Merkür geçişi için İzmir'e ilişkin bilgiler yer alıyor.


Nasıl gözlenebilir?

Merkür'ün Güneş diski üzerinde çok küçük bir alan kaplaması nedeniyle geçişi, Güneş Tutulmaları sırasında yaptığımız gibi isli cam ya da benzeri süzgeçlerle gözlemeye çalışsak bile Merkür'ü fark edemeyiz. Bu nedenle araç kullanmak gerekir. Bunun için en iyi araç, Güneş'i gözlemek amacıyla tasarlanmış Güneş teleskoplarıdır. Bu teleskoplarda kendi üzerinde Güneş'in zararlı ışınlarını oldukça azaltarak Güneş'in rahatlıkla görülebilmesini sağlayan özel süzgeçler vardır. Ege Üniversitesi Gözlemevi'ne ait böyle bir teleskop bulunmaktadır ve 9 Mayıs günü Bölüm önünde yapılacak etkinlikte, etkinliğe katılan ziyaretçiler bu teleskopla Merkür'ü izleyebileceklerdir. Bunun dışında üzerine Güneş süzgeci eklenmiş başka teleskoplar da gözlem için hazır olacak. Ayrıca geçiş, internet üzerinden http://gozlemevi.ege.edu.tr/ adresinden canlı olarak yayınlanacak.



Herhangi bir teleskopla, Güneş için özel hazırlanmış süzgeç kullanma olanağı yoksa, bu durumda Güneş görüntüsü düz bir beyaz kağıt üzerine odaklanarak, o görüntü üzerinden de gözlem yapılabilir. Bu tür gözlemler, doğrudan Güneş'e bakmayı gerektirmediğinden göze zarar vermez. Yine de çok önemli olduğu için yinelemekte yarar görüyoruz. GÜNEŞ'E ÇIPLAK GÖZ DAHİL HERHANGİ BİR TELESKOP YA DA DÜRBÜNLE DOĞRUDAN BAKMAYINIZ. GÖZÜNÜZDE KALICI HASAR OLUŞABİLİR!!!!!

Geçişin en ilginç bölümleri, başlangıçtaki ve bitişteki birkaç dakikalık bölümlerdir. Çünkü Merkür, Güneş disk önüne tamamen geçtikten sonra artık yalnızda disk önünde ilerleyen bir küçük kara nokta olarak gözlenecektir ama tam içten deyme zamanları sırasında Kara Damla Etkisi gözlenebilir. Yine de Güneş diskinin 160'ta 1'i kadar küçük bir kara noktayı Güneş diski önünden geçerken gözlemek heyecan verici bir deneyimdir.

Geçiş sonrasında, geçişi gözleyenlerin internete koyacakları çekilen fotoğraflarla, geçişin tüm güzelliğini ayrıca görme şansımız olacak. Görselde Merkür geçişinin görsel ve zamansal özellikleri verilmiştir.


Kaynaklar:

http://www.timeanddate.com/eclipse/in/turkey/izmir?iso=20160509
http://www.space.com/32476-mercury-transit-may-2016-rare-event.html
http://eclipsewise.com/oh/tm2016.html