1947'de ABD, Sovyet tehdidine karşı Avrupa'nın güneydoğusunu güvence altına almak için Türkiye ile askeri bir yardım anlaşması yaptı. 12 Temmuz 1947'de imzalanan bu anlaşma sonucunda kurulan JAMMAT (Türkiye’ye Amerikan Askeri Yardım Kurulu), Türkiye'nin askeri altyapısını güçlendirmeyi ve Sovyetlere karşı direnç oluşturmayı hedefliyordu.
JAMMAT'ın temel amacı: Askeri ve ekonomik güçlendirme
JAMMAT, Türkiye'yi Sovyetler Birliği'ne karşı güçlü bir askeri savunma yapabilecek konuma getirmek için kuruldu. Türkiye'nin ordusunu modernize etmek ve ulaşım altyapısını güçlendirmek bu programın ana hedefleriydi. Kurul, kara, deniz, hava ve yol gruplarından oluşuyor ve her bir grup kendi alanında gelişim sağlamayı amaçlıyordu.
Amerika’dan kredi ve yardımlar: Silah, eğitim ve altyapı
JAMMAT, Türkiye’ye askeri malzeme ve ekipman temin etmek için büyük kredi imkanları sundu. Bu krediler sayesinde, tank, uçak, silahlar ve çeşitli askeri malzemeler Türkiye'ye sağlandı. Ayrıca, Türk subayları ABD'de eğitim alırken, yüzlerce Amerikalı askeri uzman da Türkiye'de eğitim vermek üzere görevlendirildi.
Ulaşım altyapısında devrim: İlk karayolu projeleri
JAMMAT'ın bir diğer önemli katkısı ise ulaşım altyapısının iyileştirilmesi oldu. İlk büyük proje, İskenderun-Kahramanmaraş-Malatya-Elazığ-Erzurum güzergahını kapsayan karayolunun inşa edilmesiydi. Bu yol, Sovyetlere karşı hızla geri çekilebilmek için kritik öneme sahipti ve Türkiye'nin güneyini savunma planlarını güçlendiriyordu.
JAMMAT'ın eleştirilen yönleri ve sonrası
Ancak, JAMMAT’ın uygulamaları Türkiye’de bazı eleştirilere neden oldu. Sovyetler'e karşı hazırlık amacıyla kurulan bu sistem, bazı Türk subayları arasında rahatsızlık yaratmış ve bağımsızlık açısından soru işaretleri doğurmuştur. 1958’de Türkiye’nin NATO’ya katılmasıyla, JAMMAT’ın rolü azalmış ve faaliyetleri yeni bir çerçeveye taşınmıştır.
JAMMAT’ın Türkiye'ye uzun vadeli etkileri
JAMMAT, Türkiye’nin askeri altyapısını güçlendirmiş ve Sovyetler'e karşı daha hazırlıklı bir ordu oluşmasına yardımcı olmuştur. Ancak, Türkiye'deki Amerikan etkisi konusunda yapılan akademik çalışmalar sınırlıdır ve bu dönemi daha derinlemesine incelemek için kaynaklar genellikle yabancı arşivlerde yer almaktadır.
Kaynaklar ve akademik çalışmalar
Türk-Amerikan askeri ilişkileri ve JAMMAT dönemi üzerine yazılmış önemli eserlerden biri, Barış Celep'in "Türkiye’ye Amerikan Askeri Yardım Kurulu (JAMMAT) ve Türkiye'deki Faaliyetleri" adlı kitabıdır. Ayrıca, emekli amiral Sezai Orkunt’un "Türkiye-ABD Askeri İlişkileri" adlı eseri de JAMMAT ile ilgili derinlemesine bilgi sunmaktadır.
JAMMAT dönemi, Türkiye'nin Soğuk Savaş döneminde Amerika ile kurduğu askeri işbirliğinin temel taşlarını oluşturmuş, ancak bu süreçle ilgili resmi kayıtlara ulaşmak oldukça zordur. Araştırmacılar, Amerika’daki National Archives gibi kurumlarda, dönemin belgelerini bulmak için zorlu bir sürece girmektedir.
