Günümüzde 'fake news' kavramı, özellikle dijital dünyada büyük bir tehdit haline geldi. Trump dönemindeki Cambridge Analytica skandalı sonrası daha da dikkat çeken bu yalan haberlerin nasıl işlediğini bilirseniz, manipülasyondan kaçınma şansınız artar. Özellikle sosyal medyada hızla yayılan bu yalanlar, toplumların düşünce yapılarını şekillendirebilir. Peki, yalan haberler hangi yöntemlerle sizi kandırıyor?
Sosyal medya yalanlarının gücü
Yalan haberler, temel olarak sosyal medya üzerinden milyonlarca kişiye ulaşan, ciddi haber görünümündeki içeriklerden oluşur. Ancak bazı ülkelerde sadece sosyal medya değil, TV ve gazeteler bile yalan haberlerin yayılmasında rol oynar. Bu haberlerin amacı, insanları belirli düşünce ve eylemlere yönlendirmektir.
Yalan haberlerin kullandığı 7 temel teknik
a) Espri amaçlı haberler
Bu tür haberlerin amacı insanları güldürmektir. Fakat rasyonel düşünce alışkanlığı olmayan toplumlarda bu içerikler, ciddiye alınıp doğru kabul edilebilir. Örneğin, "Erzurum’da hortuma kapılan yaşlı adam, iki saat sonra Antalya sahillerinde bulundu" gibi bir başlık, mizah amaçlı olsa da, bazı kişiler için gerçek kabul edilebilir.
b) Alakasız başlıklar
Yalan haberlerin en etkili yöntemlerinden biri de dikkat çekici başlıklar kullanmaktır. Haberin içeriği ile başlık arasında bağlantı olmayabilir. Başlığı okuyup içeriğe göz atmayan kişiler, yanlış bilgilere kapılabilir. Örneğin, yolda düşen bir kadının haberi "Belediyenin tuzak gibi yol çalışması" başlığıyla sunulabilir.
c) Tamamen yanlış içerikler
Bu tür haberlerde, haberin tamamı uydurmadır. "1952’de Çorum’a düşen Rus nükleer füzesinin parçaları bulundu" gibi gerçekdışı bilgiler, manipülasyon amacıyla kullanılır.
d) Sahte kaynaklar
Resmi kurumların ağzından yapılan yalan açıklamalar da sıklıkla kullanılır. "New York Rasathanesi, dünyayı etkileyen deprem fırtınası uyarısı yaptı" gibi asılsız haberler, inandırıcı bir görünüm kazandırılarak yayılır.
e) Sahte görseller
İnternette yayılan sahte görseller ve videolar, yalan haberlerin en güçlü araçlarından biridir. Görsel içerikler, insanların yazılı metinlerden daha fazla dikkatini çeker. Örneğin, bir bebek fotoğrafına nazi simgesi ekleyerek "Almanya'da neo-Nazi hemşireler bebeklere işkence ediyor" şeklinde haber yapılabilir.
f) Eski görsellerin kullanılması
Photoshop’a gerek kalmadan, eski fotoğrafların yeniymiş gibi sunulması da yaygındır. Örneğin, yıllar önce çekilmiş bir yoğun bakım görüntüsü "Yeni mutasyon binlerce kişiyi yoğun bakıma soktu" başlığıyla paylaşılabilir.
g) Sahte videolar
Yalan haberlerin en etkili araçlarından biri de videolardır. Eski videolar, yeni çekilmiş gibi sunulabilir ya da videoların belirli kısımları kesilerek yanlış bir bağlamda kullanılır. Örneğin, bir adamın kavga ettiği görüntü kesilip "Akli dengesi bozuk adam sokakta dehşet saçtı" başlığıyla sunulabilir.
Radarlarınızı açın: Nasıl korunabilirsiniz?
Yalan haberlerin etkisine kapılmamak için, önünüze gelen her haberi eleştirel bir gözle değerlendirmelisiniz. Sherlock Holmes gibi, gördüğünüz her habere şüpheyle yaklaşmalı ve doğruluğunu sorgulamalısınız. Sosyal medyada karşınıza çıkan içeriklerin arka planına bakmadan karar vermekten kaçının.