Hıdırellez'in kökeni, Orta Asya Türk kültüründen günümüze kadar uzanan bir gelenektir ve İslamiyet sonrası Türk toplumları tarafından Hz. Hızır ve Hz. İlyas ile ilişkilendirilmiştir.

Tarihi kökeni ve Orta Asya'daki bahar bayramları

Hıdırellez, Türk kültüründe baharın gelişiyle ilgili kutlamaların izlerini taşır. İlk izlerine Hunlar döneminde rastlanan bu bayram, Çin kaynaklarına göre Hun Türkleri her yılın beşinci ayında büyük toplantılar düzenlerdi. Bu toplantılarda atalara, göğe, yere, ruhlara ve tanrılara kurbanlar sunulur, at yarışları ve çeşitli etkinlikler yapılırdı. Göktürkler, Uygurlar ve diğer Türk toplulukları da benzer bahar kutlamalarını yapmışlardır. Bu kutlamalar, Göktürkler döneminde Gök Tanrı'ya ve ata ruhlarına kurbanlar sunularak yapılır, çeşitli ritüellerle baharın gelişine şükran sunulurdu.

İslamiyet sonrası Hıdırellez'in evrimi

Hıdırellez ismi, İslamiyet'in kabulünden sonra Türk toplumlarında Hızır ve İlyas peygamberlerin isimlerinin birleşimiyle oluşmuştur. İnanışa göre, Hızır ve İlyas peygamberler 6 Mayıs'ta buluşarak dünyaya bolluk ve bereket getirirler. Hızır, hayat suyu içmiş ve ölümsüzlüğe kavuşmuş bir peygamberdir, her zaman zor durumda olanlara yardım eder. İlyas ise denizlerin ve suların koruyucusudur. İkisi bir araya geldiğinde, doğanın uyanışı ve baharın gelişi simgelenir.

Hıdırellez ritüelleri ve kutlama şekilleri

Günümüzde Hıdırellez, özellikle Anadolu'da ve Balkanlar'da yoğun olarak kutlanmaktadır. Kutlamalarda yapılan bazı geleneksel ritüeller şunlardır:

Nazım Hikmet'in perde işinden Audrey Hepburn’e: İzmir'de kesişen yollar Nazım Hikmet'in perde işinden Audrey Hepburn’e: İzmir'de kesişen yollar
  • Kırlara çıkma: Baharın gelişini doğada kutlamak, yaygın bir Hıdırellez geleneğidir.
  • Dilek dileme: Dilekler kağıtlara yazılarak suya bırakılır veya ağaçlara bağlanır. Bunun Hızır'ın dilekleri gerçekleştireceğine inanılır.
  • Ateşten atlama: Arınma ve sağlık dilekleriyle ateşten atlanır.
  • Kurban kesme: Bereket ve sağlık dilekleriyle hayvan kurban edilir.
  • Kıymetli eşyaların saklanması: Hızır’ın bereket getireceğine inanılarak, kıymetli eşyalar bahçeye gömülür.

Anadolu ve balkanlardaki hıdırellez kutlamaları

Anadolu’da özellikle Yörük ve Türkmen kültürlerinde Hıdırellez gelenekleri halen canlıdır. Kırsal kesimlerde kabir ziyareti, dilek ağaçları süsleme, halk eğlenceleri gibi etkinlikler yapılır. Balkan ülkelerinde de bu bayram "Ederlezi" adıyla bilinir ve benzer geleneklerle kutlanır.

Muhabir: Nisan Güçlü